Αμερική εναντίον... Μίλερ

                              

                   ΑΡΘΟΥΡ ΜΙΛΕΡ

 Εφτά χρόνια συμπληρώθηκαν από το   θάνατο    (10/2/2005)    του μεγάλου      Αμερικανού συγγραφέα

  Το όνομα του ήταν στον κατάλογο των «υπό επιτήρηση καλλιτεχνών» που είχε καταρτίσει, την εποχή του μακαρθισμού, το Kογκρέσο για τους καλλιτέχνες που θεωρούσε ότι ασκούσαν «κομμουνιστική επιρροή επί των τεχνών». Πέντε χρόνια συμπληρώθηκαν από τότε που έφυγε από τη ζωή (10/2/2005) ο Αρθουρ Μίλερ, αλλά το έργο του παραμένει πάντα επίκαιρο. Γιατί πολύ απλά, όπως είχε πει και ο παραγωγός του Μπρόντγουεϊ Ρόμπερτ Γουάιτχεντ, που είχε συνεργαστεί πολλές φορές με τον Μίλερ, στο έργο του «υπάρχει μια σχεδόν συνειδητή ανάγκη να γίνει το φως που θα λάμψει μες στον κόσμο. Προσπάθησε να βρει απαντήσεις σε αυτό που έβλεπε γύρω του και χαρακτηριζόταν ως ένας κόσμος όπου δεν υπήρχε δικαιοσύνη».

  Και κυρίως γιατί για τον Αρθουρ Μίλερ: «Η αποστολή του θεάτρου, τελικά, είναι να αλλάξει τους ανθρώπους, να τους κάνει να αποκτήσουν μεγαλύτερη συνείδηση για το τι μπορούν να κάνουν». Αυτή η βασική αρχή, που καθόρισε το έργο του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα θα αποτελεί πάντα το ζητούμενο για τη σύγχρονη δραματουργία.

Μια κριτική μεγαλοφυία

  Οταν πέθανε ο κορυφαίος δραματουρός του 20ού αιώνα, το συντηρητικό περιοδικό «New Criterion» τον χαρακτήρισε πικρόχολα «κομμουνιστικό ανδρείκελο». 

Η εφημερίδα «Wall Street Journal» κρατώντας κάποια προσχήματα ανέφερε ότι «ο Αρθουρ Μίλερ δεν ήταν πολύ αρεστός - και μάλλον λογικά». Το όνομα του Μίλερ είχε αμαυρωθεί στις ΗΠΑ. Ο Μπίγκσμπι, καθηγητής Αμερικανικών σπουδών στο University of East Anglia, εξήγησε ότι η φήμη του Μίλερ στις ΗΠΑ έχει κηλιδωθεί επειδή η αμερικανική κοινή γνώμη «δεν ξέχασε ποτέ και ποτέ δεν του συγχώρησε το γεγονός ότι υπήρξε μαρξιστής».

   Βέβαια, δεν υπήρξε μαρξιστής με την ουσιαστική έννοια. Ωστόσο, με το έργο του καταγγέλλει τα οξεία ζητήματα της εποχής του, ασκώντας κριτική στην αμερικανική κοινωνία: στο ρατσισμό της, την κερδοσκοπία, τη μισαλλοδοξία και την αναισθησία. Η πολιτική του συνείδηση σφυρηλατήθηκε στα χρόνια του Μεσοπολέμου και κατάφερε να σταθεί όρθιος, απέναντι αλλά και μέσα στο σύστημα, να εκφράσει τη ρήξη, πάντα με οικουμενικό βλέμμα.

 Στην πραγματικότητα η «ανατρεπτική» του δράση περιοριζόταν σε σχέσεις με κομμουνιστές συγγραφείς, στη συμπάθειά με ό,τι θετικό εκτιμούσε ότι γινόταν στις σοσιαλιστικές χώρες, αλλά δεν υπήρξε ποτέ μέλος του ΚΚ Αμερικής. Ωστόσο, όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του, είχε πιστέψει «με παθιασμένη ηθική βεβαιότητα ότι στο μαρξισμό βρισκόταν η ελπίδα της ανθρωπότητας».

  Ολα τα έργα του Αρθουρ Μίλερ ασκούσαν κριτική στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην κυβέρνηση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της, ενώ εξέθεταν και τα ψεγάδια του λεγόμενου «αμερικανικού ονείρου», κάτι για το οποίο είχε δεχτεί κριτική στις ΗΠΑ. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο βιογράφος του, Μάρτιν Γκότφριντ, «σπάνια ένας καλλιτέχνης έχει δεχτεί τόσες πολλές επιθέσεις και συκοφαντίες στην πατρίδα του και ταυτόχρονα έχαιρε βαθιάς εκτίμησης σε όλον τον κόσμο».

Στρατευμένη η τέχνη του

Ο Aρθουρ Μίλερ, ο δημιουργός έργων που αφορούσαν μεγάλα ηθικά και πολιτικά ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας, πιστεύοντας ότι ο καπιταλισμός δύσκολα ανεβάζει κάποιον από «τα χαμηλά στα ψηλά», ενώ είναι πιθανότερο να ρίξει βίαια τους ανθρώπους στην απόλυτη φτώχεια, αφιέρωσε τη ζωή του σε μια στρατευμένη τέχνη. Η ταξική κοινωνία είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στα έργα του, όπως το είδαμε στην πρώτη δραματουργική επιτυχία του «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» (1947), όπου ένας προμηθευτής του στρατού συνειδητά πουλάει ελαττωματικά ανταλλακτικά, προκαλώντας το θάνατο πολλών Αμερικανών πιλότων. Με το έργο αυτό έγινε ευρέως δημοφιλής και κέρδισε το Βραβείο Δράματος των Κριτικών της Νέας Υόρκης και το Βραβείο «Ντόναλντσον». Το συγκεκριμένο έργο παρουσιάστηκε ξανά και απέκτησε μεγαλύτερη σημασία, όταν προβλήθηκε στην κρατική τηλεόραση το 1987, ένα χρόνο μετά την εκτόξευση και έκρηξη του διαστημικού λεωφορείου «Challenger» λόγω βλάβης στους αγωγούς στερεών καυσίμων.

  Παρ' όλα αυτά, η καθιέρωσή του ήρθε με το κλασικό έργο «Ο θάνατος του εμποράκου», μια ιστορία για μια μικροαστική αμερικάνικη οικογένεια που συνθλίφτηκε κάτω από την κρίση του αμερικανικού καπιταλισμού. Το αμερικανικό όνειρο αποδεικνύεται αυταπάτη. Στο έργο του αυτό εκφράζει το θάνατο του ονείρου των μικροαστών να ανέλθουν στην κοινωνική κλίμακα και να γίνουν αστοί. Ετσι οι αντιδραστικές πολιτικές φωνές αποκάλεσαν τα έργα του «αντιαμερικανικά» και ο ίδιος μισήθηκε θανάσιμα από το αμερικανικό κατεστημένο.

  Οπως ο ίδιος είχε πει για τον «Εμποράκο» την τελευταία φορά, που ανέβηκε, το 1999 και απέσπασε το βραβείο «Τόνι» καλύτερης αναβίωσης έργου - «Η τρομοκρατία σήμερα δεν άλλαξε και πολύ. Το έργο μου είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Ο Εμποράκος είναι η τραγωδία ενός ανθρώπου που πίστεψε πως μόνο εκείνος δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τα κριτήρια που έθεσαν, για όλη την ανθρωπότητα, κάποιοι φρεσκοξυρισμένοι, άκαμπτοι κύριοι που παροικούν σήμερα την κορυφή των τηλεοπτικών επιχειρήσεων και των διαφημιστικών γραφείων».

   Κατά σύμπτωση, η 10η Φεβρουαρίου, ημερομηνία θανάτου του, ήταν η 56η επέτειος από την πρεμιέρα του έργου αυτού (1949).

  Στις ΗΠΑ την εποχή που βασίλευε ο μακαρθισμός και η δραστηριότητα της Επιτροπής Αντι-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων, επηρεασμένος από τον αντικομμουνισμό και το «κυνήγι μαγισσών», που ακολούθησε εναντίον εκπροσώπων του πνευματικού κόσμου, ο Αρθουρ Μίλερ γράφει και παρουσιάζει το αλληγορικό έργο - κατηγορητήριο «Δοκιμασία», το οποίο, αν και δε γνώρισε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία ούτε έγινε δεκτό με εγκωμιαστικές κριτικές, του έφερε ένα βραβείο «Τόνι» το 1953 κι αργότερα έγινε ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα του, παρουσιαζόμενο, κατά το συγγραφέα, κάθε φορά που σε κάποια χώρα έμπαιναν σε κίνδυνο οι πολιτικές ελευθερίες. Το 1954, του αφαιρείται το διαβατήριο κι έτσι δεν καταφέρνει να παραστεί στην πρεμιέρα της «Δοκιμασίας» στις Βρυξέλλες.

  Ηταν Ιούνιος του 1956, όταν κλήθηκε από την επιτροπή του Μακάρθι να «απολογηθεί» για τις κομμουνιστικές του, όπως είχε εκτιμηθεί, ιδέες και να δώσει ονόματα «συνενόχων». Αρνήθηκε, με αποτέλεσμα να στιγματιστεί από το Κογκρέσο.

   Ο Μίλερ ξεχώρισε και για την αρθρογραφία του σε αμερικανικές εφημερίδες και περιοδικά, όπου εξέφρασε την άποψή του για κρίσιμα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά ζητήματα, όπως για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, τη λογοκρισία, ενώ πιο πρόσφατα για τον πόλεμο στο Ιράκ. Σε ένα από τα ταξίδια του, το 1985, πήγε στην Κωνσταντινούπολη με τον Χάρολντ Πίντερ, υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των πολιτικών κρατουμένων που είχαν πληγεί από το δικτατορικό καθεστώς.

                                                             Σ. Α.