Η ταξική συνείδηση απαραίτητο εργαλείο για την καλλιτεχνική έκφραση
-- Το γεγονός ότι ένα τόσο δύσκολο έργο το προσεγγίζουν ερμηνευτικά ερασιτέχνες ηθοποιοί, πώς το αντιμετωπίσατε;
-- «Ανέκαθεν πίστευα ότι η ταξική συνείδηση είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την καλλιτεχνική έκφραση και ειδικότερα για τη θεατρική έκφραση που είναι πράξη συλλογική. Επειδή όμως ζούμε σε μια καπιταλιστική χώρα και η θεατρική Παιδεία έχει όλα τα ελαττώματα που έχουν και οι άλλοι τομείς της Παιδείας στη χώρα μας, η έννοια της συλλογικότητας ή διδάσκεται αλλοτριωμένα ή δε διδάσκεται. Και έτσι ο μέσος Ελληνας ηθοποιός θεωρεί ότι οφείλει να ασχοληθεί κυρίως με τα εσωτερικά του ρόλου του, λιγότερο για τη σχέση του ρόλου του με τους υπόλοιπους ρόλους και ακόμη λιγότερο ή καθόλου για τη σχέση του ρόλου του με το σύστημα που περιβάλλει αυτόν και τους άλλους ρόλους. Οφείλω να εκφράσω πολύ μεγάλη ευχαρίστηση, διότι κάνοντας μια παράσταση σε ένα τόσο δύσκολο έργο και μάλιστα με ερασιτέχνες ηθοποιούς, έζησα μοναδικές στιγμές ικανοποίησης, διαπιστώνοντας από την αρχή της δουλειάς πως ό,τι έλειπε από τους ανθρώπους αυτούς που είχα στη διάθεσή μου για να παίξουν πάνω από 100 ρόλους, 4 και πλέον ρόλους ο καθένας, σε τεχνική παιδεία και εμπειρία και εξοπλισμό, το γεγονός ότι η ταξική τους συνείδηση είναι αυτή που είναι με δεδομένο ότι είναι αγωνιστές του ΠΑΜΕ, έκανε το στήσιμο της παράστασης αυτής απρόοπτα για μένα ευκολότερο από ό,τι περίμενα. Είναι γεγονός ότι έχω δώσει πολλές φορές συνεντεύξεις για επικείμενες πρεμιέρες και είναι η πρώτη φορά που μπορώ να δηλώσω ευθαρσώς και μάλιστα από έναν θίασο ερασιτεχνικό, ότι δεν ανησυχώ για κανένα εκφραστικό ζήτημα ούτε στην παραμικρή λεπτομέρεια, και όλα τα ζητήματα που έχουμε ακόμη να λύσουμε είναι καθαρά τεχνικά και όχι εκφραστικά».
-- Είναι σημαντικό πιστεύω αυτοί οι άνθρωποι στον ελεύθερο χρόνο τους, που φαντάζομαι δε θα είναι αρκετός, να δίνουν την ψυχή τους για να μοιραστούν με άλλους εργαζόμενους μεγάλα έργα μέσα από τη θεατρική πράξη.
-- «Πολύ σημαντικό. Και κάτι άλλο που με συγκινεί μ' αυτήν την ομάδα, είναι ότι δέχτηκαν όλοι, ο καθένας στο βαθμό που μπορούσε, να συμμετάσχουν στο σχεδιασμό και την κατασκευή του εικαστικού αποτελέσματος του έργου, σκηνικά και κοστούμια και στη μουσική επιμέλεια. Με λίγα λόγια, με μοναδική εξαίρεση πραγματική ζωγραφική για την οποία και εκφράζουμε ως ομάδα τις ευχαριστίες μας στον Περικλή Δουραμάνη, που δέχτηκε να μας βοηθήσει, για ένα εξαιρετικά δύσκολο σημείο του σκηνικού, όλη η δουλειά και στα εικαστικά και ακουστικά της παράστασης είναι αποκλειστικά των μελών της ομάδας. Η ομάδα αυτή έχει ήδη εξελιχθεί σε ένα - κατά την κρίση μου - πρότυπο πεδίο αισθητικής και ιδεολογικοπολιτικής δουλειάς που εκφράζει και μέσα και προς τα έξω και το εξαιρετικά ζητούμενο σήμερα στοιχείο της αλληλεγγύης».
-- Η μουσική επιμέλεια τι περιλαμβάνει;
-- «Είναι μια σύνθεση από ήχους ερπυστριών, πυροβολισμών, κραυγών του πλήθους, λόγων του Χίτλερ, και εμβατηρίων της εποχής και μόνο όπου ήταν απαραίτητο. Το μόνο τραγούδι που υπάρχει είναι "Οι στρατιώτες του βάλτου", που είναι και ο τίτλος ενός από τα μονόπρακτα. Ενα τραγούδι διαμαρτυρίας που γεννήθηκε μέσα στα φασιστικά κάτεργα εκείνης της εποχής και που το τραγουδάει ο θίασος τόσο κατά τη διάρκεια του μονόπρακτου όσο και σε όλα τα υπόλοιπα λίγα σημεία που κρίναμε ότι χρειάζεται μουσική.
"Οπου κι αν το μάτι ρίξεις
βάλτος και ξερά κλαδιά
τα πουλιά δεν κελαηδούνε
στην ξερή βελανιδιά
Πάνω κάτω πάνε οι σκύλοι
θάνατος είναι η φυγή
και κανείς δεν θα γλιτώσει
κλειδωμένη η φυλακή
Μα για μας δεν έχει θρήνους
ο χειμώνας θα χαθεί
με χαρά θα ξαναδούμε
της πατρίδας μας τη γη"...
«Η Εβραία»
Ενταγμένο στο εκτενές (24 σκηνές) αντιναζιστικό έργο του Μπρεχτ «Τρόμος και αθλιότητα του Γ' Ράιχ», το μέρος υπό τον τίτλο «Η Εβραία» υπήρξε, στο παρελθόν, ένα πολύ αγαπημένο κείμενο από τους ηθοποιούς και τους θεατρόφιλους της χώρας μας. Η μεσοαστή, Γερμανίδα Εβραία, σύζυγος ενός «καθαρόαιμου» Γερμανού αστού, με αίσθημα πικρίας για την παθητικότητα του συζύγου της απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς, διαβλέποντας τις γενοκτόνες διαστάσεις των αντισημιτικών διώξεων, εγκαταλείπει σύζυγο, σπίτι και πατρίδα, παίρνοντας το σκληρό δρόμο της προσφυγιάς.
... Μην πεις πως δεν έχεις αλλάξει. Εχεις!... Την περασμένη βδομάδα ανακάλυψες, "κρίνοντας εντελώς αντικειμενικά", ότι το ποσοστό των Εβραίων ανάμεσα στους επιστήμονες "δεν είναι και τόσο μεγάλο".
Ολα αρχίζουν με κάτι τέτοιες "αντικειμενικές διαπιστώσεις"...
Και γιατί μου λες ολοένα ότι ποτέ δεν ήμουνα τόσο φανατική Εβραία όπως τώρα;
Και βέβαια είμαι! Ο φανατισμός, βλέπεις, είναι κολλητικός!...
Ω, Φριτς, τι κακό μάς βρήκε!
(Σταματάει πάλι. Ξαναρχίζει)
Δεν σ' το είπα πως θέλω να φύγω, πως ήθελα να φύγω από καιρό, γιατί δεν μπορώ να μιλήσω όταν σε κοιτάω, Φριτς.
Τότε, τα λόγια μου φαίνονται τόσο άχρηστα και μάταια...
"Αυτοί" έχουν αποφασίσει για όλα και για όλους, το ξέρεις.
Ομως, τι τους έχει πιάσει; Τι θέλουν πραγματικά;
Τι τους έκανα εγώ; Ποτέ μου δεν ανακατεύτηκα στην πολιτική.
Ψήφισα εγώ τον Τέλμαν και τους άλλους κομμουνιστές;
Είμαι μια αστή νοικοκυρά, με υπηρεσία και λοιπά... και ξαφνικά, σου λένε πως μονάχα οι ξανθές γυναίκες έχουν το δικαίωμα να είναι νοικοκυρές και αστές!...
Τον τελευταίο καιρό, σκέφτηκα πολλές φορές κάτι που μου είχες πει πριν αρκετά χρόνια: πως υπάρχουν άνθρωποι "χρήσιμοι" και άλλοι "λιγότερο χρήσιμοι",
και πως οι πρώτοι έχουν δικαίωμα να παίρνουν ινσουλίνη
όταν είναι άρρωστοι, ενώ οι δεύτεροι δεν έχουν.
Κι εγώ, η ανόητη, συμφωνούσα μαζί σου!...
Τώρα φτιάξανε κι άλλες κατηγορίες τέτοιου είδους,
κι εγώ ανήκω στην κατηγορία των αχρήστων. Καλά να πάθω!
(Σταματάει πάλι. Ξαναρχίζει)
Ναι, φτιάχνω τις βαλίτσες μου. Μην κάνεις πως δεν κατάλαβες τίποτα, όλες αυτές τις μέρες...
Φριτς, μπορώ να υπομείνω τα πάντα, εκτός από ένα:
να μην κοιταγόμαστε στα μάτια, τις τελευταίες ώρες που μας μένουν.
Αυτό δεν πρέπει να το καταφέρουν οι ψεύτες που αναγκάζουν όλο τον κόσμο να λέει ψέματα...
Πριν δέκα χρόνια, άμα έλεγε κανένας ότι δεν φαίνομαι πως είμαι Εβραία, εσύ απαντούσες αμέσως: "Πώς, φαίνεται!" Και χαιρόμουνα γι' αυτό.
Ηταν τίμιο και ξεκάθαρο...
Γιατί, λοιπόν, τώρα να κρυβόμαστε πίσω απ' το δάχτυλό μας;
Φεύγω, επειδή, αν μείνω, θα σε πάψουν από Αρχίατρο.
Κι επειδή σου έχουν κιόλας κόψει την καλημέρα στην Κλινική, κι επειδή δεν κλείνεις μάτι, τις νύχτες...
Μη μου πεις να μείνω.
Φεύγω βιαστικά επειδή δε θέλω να μου πεις εσύ, μια μέρα, να φύγω.
Γιατί αυτό θα γίνει, αργά ή γρήγορα. Είναι ζήτημα χρόνου.
Ο χαρακτήρας είναι ζήτημα χρόνου.
Αντέχει περισσότερο ή λιγότερο, όπως και τα γάντια.
Τα καλά κρατάνε πολύ, αλλά όχι για πάντα...
Μη νομίζεις πως είμαι θυμωμένη. Οχι, είμαι!
Γιατί πρέπει εγώ να δείχνω πάντα "κατανόηση";
Τι κακό υπάρχει στο σχήμα της μύτης μου ή στο χρώμα των μαλλιών μου;
Πρέπει να παρατήσω την πόλη όπου γεννήθηκα, για να μην είναι "αυτοί" υποχρεωμένοι να μου δίνουν κι εμένα βούτυρο!...
Τι είδους άνθρωποι είσαστε; ναι, και συ!
Βρήκατε τη θεωρία των κβάντα, κι όμως κάθεστε και σας διατάζουν αυτοί οι κανίβαλοι... σας τάζουν πως θα κατακτήσετε τον κόσμο,
αλλά δεν σας επιτρέπουν να κρατήσετε τη γυναίκα που θέλετε.
Απ' τη μια, τεχνητή αναπνοή - κι απ' την άλλη, θηλιά στο λαιμό!...
Είσαστε τέρατα ή ποδογλείφτες τεράτων!...
Ναι, είμαι παράλογη, αλλά τι χρησιμεύει η λογική σ' έναν τέτοιο κόσμο;».
Σ. ΑΔΑΜΙΔΟΥ
«Αν ο ηθοποιός δε θέλει να είναι παπαγάλος ή μαϊμού, πρέπει να κάνει κτήμα του τη γνώση της εποχής του πάνω στην κοινωνική ζωή, παίρνοντας μέρος στους ταξικούς αγώνες. Μπορεί αυτό να φανεί σε μερικούς σαν κατάπτωση, μιας και τοποθετούν την τέχνη, αφού προηγουμένως έχει τακτοποιηθεί η πληρωμή, στις πιο ψηλές σφαίρες. Οι περισσότερες, όμως, αποφασιστικές μάχες του ανθρώπινου γένους δίνονται πάνω στη γη, όχι στους αιθέρες και "έξω" στη ζωή, όχι μες στους εγκεφάλους. Κανείς δεν μπορεί να υψωθεί πάνω από τις αντιμαχόμενες τάξεις, γιατί κανείς δεν μπορεί να υψωθεί πάνω απ' τον άνθρωπο. Η κοινωνία δεν έχει κανένα κοινό μεγάφωνο, όσο είναι χωρισμένη σε τάξεις. Ετσι, όσοι λένε πως δεν ανακατεύονται στην πολιτική, σημαίνει πως ανήκουν στην άρχουσα τάξη»...