Έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Δήμα σήμερα στη Διέξοδο

“ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ” 

ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΑ ΣΤΗ ΔΙΕΞΟΔΟ

              

Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου και η «ΔΙΕΞΟΔΟΣ» εγκαινιάζουν την καλλιτεχνική συνεργασία με “ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ” του εικαστικού ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΑ.

Το Σάββατο 20 Ιανουαρίου στις 8 το βράδυ εγκαινιάζεται στο Ιστορικό Μουσείο «Διέξοδος» στην Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου, η έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Δήμα με έργα γυναικείων πορτρέτων πάνω σε παλιές ξύλινες επιφάνειες με έντονα τα σημάδια της φθοράς του χρόνου και με βλέμματα που μας ταξιδεύουν από την βρεφική στην παιδική ηλικία της αγνότητας, από την ομορφιά της εφηβείας στην ενηλικίωση και από την ωριμότητα στα γηρατειά........ «Σε μια εποχή που μας κατακλύζει η ισοπεδωτική αισθητική των ”selfies” και των επιτηδευμένων «ψηφιακών» βλεμμάτων, μια σειρά γυναικείων πορτρέτων «πλησιάζουν» ευλαβικά -σε απόσταση αναπνοής- τον θεατή ίσως για να «ξορκίσουνε» την μοναξιά μας», αναφέρει ο καλλιτέχνης στο σκεπτικό για την δημιουργία των 35 έργων που συνθέτουν τη θεματική της έκθεσής του, η οποία αποτελεί και την πρώτη επίσημη συνεργασία του ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου και του Κοινωφελούς Πολιτιστικού Οργανισμού «Διέξοδος».

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης και συγκεκριμένα στις 21/1, 27/1, 2/2 και 10/2 θα εξελίσσεται στο χώρο της «Διεξόδου» ένα θεατρικό δρώμενο ανάλογο του θέματος της έκθεσης που θα ερμηνεύει η Ράνια Κατσιγιάννη σε επιλογή κειμένων και σκηνοθεσία Μάγδας Ρεντίφη.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου και θα λειτουργεί καθημερινά (εκτός Δευτέρας και Τρίτης) από τις 11 το πρωί μέχρι τη 1 το μεσημέρι και από τις 7 το απόγευμα μέχρι τις 9 το βράδυ με ελεύθερη είσοδο.

Προσοχή:

Λόγω περιορισμένου χώρου για την δωρεάν παρακολούθηση του θεατρικού δρώμενου απαιτείται προεγγραφή για κρατήσεις θέσεων στην Γραμματεία της «Διεξόδου» ή στο τηλέφωνο 26310 - 51260 καθημερινά 11-1 το πρωί.

                       ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ 

Σε μια εποχή που η ισοπεδωτική αισθητική των ”selfies” και των επιτηδευμένων «ψηφιακών» βλεμμάτων μας κατακλύζει, μια σειρά γυναικείων πορτρέτων που ευλαβικά «πλησιάζουν» -σε απόσταση αναπνοής- τον θεατή ίσως να «ξορκίσουν» την μοναξιά μας. Τη μοναξιά τους. 

Τα γυναικεία πορτρέτα της έκθεσης, απλώνονται πάνω σε ξύλινες επιφάνειες με έντονα τα σημάδια της φθοράς του χρόνου με βλέμματα που μας ταξιδεύουν από την βρεφική και παιδική ηλικία της αγνότητας, στην ομορφιά της εφηβείας και ενηλικίωσης ως το γήρας. 

Μία σπουδή στην έκφραση, το βλέμμα, το συναίσθημα. Ένας ύμνος στο γυναικείο φύλο και την προσφορά του. 

Από πρόσωπο σε πρόσωπο, από χρόνο σε χρόνο, οι μορφές αλλάζουν κατάσταση και με το χρώμα παίρνουν διαφορετική υπόσταση. 

Μέσα από τα διαφορετικά σχέδια προσώπων επιχειρείται μία βαθύτερη προσέγγιση της ανθρώπινης κατάστασης, σε όλες της εκφάνσεις της, ανοίγοντας ένα διάλογο μεταξύ θεατή και έργου. Κάθε πορτρέτο αφηγείται τη δική του ιστορία, όμως κι αυτή αλλάζει ανάλογα με το ποιος κοιτάζει το έργο… 

Πρόσωπα συχνά εκφραστικά, χαριτωμένα και ρομαντικά. Άλλα ντροπαλά, συνεσταλμένα ή αποφασιστικά, κοιτούν μετωπικά το θεατή και λειτουργούν ως μία αμφίδρομη ανάκριση. Επιδιώκουν το βλέμμα του, αποζητούν την εξονυχιστική παρατήρησή του ως την αποκάλυψη του πρωταγωνιστικού ρόλου της.

                               Δημήτρης Δήμας

ΘΕΜΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ Υπάρχουν ακόμα κάστρα άπαρτα

Εκδήλωση για τη ζωή και το έργο του θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 9 Οκτώβρη στο Στέκι του Πολιτισμού


Σκίτσο από το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα»

                 

Την Παρασκευή 9 Οκτώβρη στο 41ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή» στο Στέκι Πολιτισμού (στο θεατράκι), στις 19.30, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση για τη ζωή και το έργο του κομμουνιστή λογοτέχνη Θέμου Κορνάρου, από το θάνατο του οποίου συμπληρώνονται φέτος 45 χρόνια.
Θα μιλήσει η Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού. Αποσπάσματα από έργα του θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Λίλα Καφαντάρη και Δημήτρης Τζουμάκης.

Ποιος είναι ο Θέμος Κορνάρος...

Ο Θέμος Κορνάρος ήταν ένα πραγματικό υπόδειγμα αλύγιστου κομμουνιστή. Οργανώνεται στο Κόμμα, πιθανότατα την περίοδο του Μεσοπολέμου, μιας και στα 3 βιβλία εκείνης της περιόδου («Αγιον Ορος, Αγιοι χωρίς μάσκα», «Σπιναλόγκα» και «Αλήτης») φαίνεται μια πορεία ιδεολογικοπολιτικής ωρίμανσης. Η Μέλπω Αξιώτη αναφέρει πως είναι ο Ελληνας λογοτέχνης που έχει συμπληρώσει τα πιο πολλά χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες. Φολέγανδρος, Ακροναυπλία κι από εκεί «Τα χρόνια σου περνάνε από διωγμό σε διωγμό / Από το Χαϊδάρι στα μπουντρούμια του Μεσολογγιού, / Απ' τη Μακρόνησο στον Αϊ - Στράτη, / Δίπλα στο θάνατο με μια μπουκιά χαμόγελο στο στόμα σου, / Με δυο αστραπές απόφαση στη νύχτα των ματιών σου...», όπως γράφει ο Γιάννης Ρίτσος για τον Κορνάρο.
«Αισθάνομαι πως δεν έχω δικαίωμα προ πολλού να έχω τίποτε δικό μου. Και η αναπνοή μου ακόμη είναι για το κίνημα», γράφει ο ίδιος ο Κορνάρος σε επιστολή του.
Ο Θέμος Κορνάρος ήταν υπόδειγμα στρατευμένου λογοτέχνη, που αφιέρωσε το έργο του στην αποκάλυψη της εκμετάλλευσης και της αδικίας, που ύμνησε τους αγώνες του λαού μας, που αφιέρωσε το έργο του στο να κρατήσει ζωντανούς στις μνήμες του λαού αυτούς τους αγώνες. Να πώς απαντά ο Θ. Κορνάρος στην ερώτηση που του έγινε, για το αν ο καλλιτέχνης «θα κρατηθεί στην απομόνωση του "αισθητισμού" ή θα πάρει ενεργό μέρος στον κοινωνικό αγώνα»: «Ο καλλιτέχνης βρίσκεται ανάμεσα στην εργαζόμενη ανθρωπότητα, για να καταγράψει την πείρα των εργαζομένων, να γκαρδιώνει τους στρατούς της απελευθέρωσης στον αγώνα τους, να τραγουδά τις νίκες τους με ένα σκοπό πάντα: Να κάνει λιγότερο σκληρό τον πόνο του αγωνιζόμενου σε κάθε στιγμή και σε κάθε φάση του αγώνα. Εκείνος ο καλλιτέχνης που αρνιέται τον κοινωνικό και τον αγωνιστικό χαρακτήρα της τέχνης, είναι πια πεθαμένος, ή χαροπαλεύει ανάμεσα στην Ακαδημία Αθηνών και στο Αθήνησι Πανεπιστήμιον». Σε ένα από τα άρθρα του, που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι», με τίτλο «Πάνω στα προβλήματα της προλεταριακής τέχνης», που το υπογράφει ως «Εργάτης», υποστηρίζει: «Αν και δεν έχει γραφτεί προλεταριακή τέχνη είναι δυνατόν και αναγκαίο να γραφεί από τους ίδιους τους εργάτες».

Αλλωστε, το σκοπό της τέχνης του και της ζωής του τον δηλώνει ο ίδιος ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου του «Με τα παιδιά της θύελλας»: «Ξέρω πού πηγαίνω και τι θέλω. Βρήκα την πόρτα που φέρνει πέρα από τον κατάκλειστο κάμπο, και πάω να συναντήσω το Λαό που μάχεται, και να γίνω ένας από τους πρακτικογράφους των αγώνων του».
Ο «κουμπάρος», όπως ήταν η προσωνυμία του, αλλά και όπως αποκαλούσε ο ίδιος το συναγωνιστή, το φίλο, το σύντροφο, χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη αγάπη που έχει στον άνθρωπο, όχι γενικά κι αόριστα, αλλά στον εργάτη, στο μεροκαματιάρη, αυτόν που δέχεται την καταπίεση και η συνείδησή του είναι σε άμεση σχέση με τις συνθήκες, έχει τα πισωγυρίσματά της, δεν είναι μια ευθεία πορεία. «Απ' όλα τα μνημεία που στήθηκαν ή θα στηθούνε στο μέλλον, το πιο μεγάλο, το πιο ασύγκριτο είναι η ίδια η ανθρώπινη μνήμη. Μα και το πιο ευπαθές. Συχνά θαμπώνει, εύκολα αμβλύνεται όταν δεν προκαλούνε να εργαστεί, ή όταν της απαγορεύουν να εκφράζεται».

         

Εγγραφο από τη Γενική Ασφάλεια, το 1960, που αποφασίζει να παρατείνει «την εκτόπισίν των επί 1 έτος εις Αγιον Ευσράτιον». Επειδή: «Οχι μόνον ουδεμίαν προσήλωσιν προς τους Νόμους του Κράτους παρουσίασαν, αλλά εξακολουθούν και σήμερον να πραγματοποιούν υπόπτους επαφάς, να συμμετέχουν εις κάθε κομμουνιστικήν εκδήλωσιν, να προπαγανδίζουν υπέρ του ΚΚΕ, να εργάζονται δραστηρίως, διά την ανασύστασιν του παρανόμου κομμουνιστικού Μηχανισμού». Το έγγραφο βρίσκεται στο Αρχείο της ΚΕ 

του ΚΚΕ.

Σημαντικά έργα του

Δυστυχώς, όλα του τα βιβλία είναι εξαντλημένα, εκτός από τη «Σπιναλόγκα», που όχι τυχαία εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο που κατέχει τα δικαιώματα, την περίοδο που σημείωναν επιτυχία η τηλεοπτική σειρά «Νησί» και το αντίστοιχο βιβλίο.

Τα πιο σημαντικά του έργα είναι τα παρακάτω:

Το 1933 εκδίδεται το βιβλίο: «Αγιον Ορος, Οι άγιοι χωρίς μάσκα». Περιγράφει την υποκρισία των καλόγερων, όπως τη βίωσε ο ίδιος, ενώ δούλευε ως σκαφτιάς στον Αθω. «Αφηκα την επόμενη μέρα πρωί πρωί τη Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονα, με πλημμυρισμένη την ψυχή από οίχτο και μίσος, ανακατεμένα, για τον άνθρωπο που τον αποθηριώνει, τον αποχτηνώνει η λάμψη του χρυσού, η λίγδα του πλούτου... Θέλω να γυρίσω στον κόσμο ζωντανός, να τα καταγγείλω όλα τούτα...».

Το ίδιο έτος εκδίδεται και η «Σπιναλόγκα». Εκεί, καταγράφει τις εντυπώσεις του από το νησί - τόπο εξορίας, που κατοικούσαν οι λεπροί. Στηλιτεύει την εγκατάλειψη, τη δήθεν φιλανθρωπία και την απουσία κρατικής μέριμνας.

«Στρατόπεδο Χαϊδαρίου». Ο Θ. Κορνάρος παραδίδεται από το καθεστώς της δικτατορίας του Μεταξά στους ναζί κατακτητές, όπως και οι υπόλοιποι Ακροναυπλιώτες. Βασανίζεται στη Μέρλιν και οδηγείται στο περιβόητο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Συγκλονίζεται ο αναγνώστης όταν διαβάζει για τα βασανιστήρια της οδού Μέρλιν, τον ηρωισμό των 200 κομμουνιστών, που χόρεψαν πριν τους πάρουν για εκτέλεση, για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη.

«Αγύρτες και κλέφτες στην εξουσία». Στιγματίζει το δοσιλογισμό των εκπροσώπων της Εκκλησίας και της άρχουσας τάξης. Γι' αυτό το βιβλίο καταδικάζεται σε 2 χρόνια και μια μέρα φυλάκιση. Η επιπλέον μέρα ήταν για να μην μπορέσει να εξαγοράσει την ποινή του.

Το 1956 εκδίδεται το βιβλίο «Με τα παιδιά της θύελλας», που γράφτηκε στην εξορία και περιγράφει όσα βίωσαν οι αγωνιστές στις φυλακές και τις εξορίες.

Το 1957 εκδίδεται το «Στάχτες και φοίνικες», ένα συγκλονιστικό βιβλίο που περιγράφει όλη τη φρίκη της Μακρονήσου και κυρίως τα ...επιστημονικά βασανιστήρια που γίνονταν για να εξοντώσουν σωματικά, ψυχικά και ηθικά τους κρατούμενους.

«Το ξεκίνημα μιας γενιάς». Το βιβλίο περιγράφει την πορεία αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης της εργατικής τάξης, ως τάξης για τον εαυτό της.


Απόσπασμα από το βιβλίο «Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου»


«- Δημήτρης Ρόδης!

Η απάντηση στην κλήση τούτη δεν είναι βγαλμένη από το στήθος ανθρώπου. Ενας ολόκληρος λαός, λες, μαίνεται και μουγκρίζει μέσα στο "παρών" αυτό.

Δεν είναι ο γέρο-Μήτσος ο καπνεργάτης που απαντά. Οι φάμπρικες και η εργατιά της Καβάλας, η ιστορία ενός καταδιωγμένου λαού φωνάζουνε μεσ' από το γέρικο στήθος τ' ασπρομάλλη παππού...

Η φύση γελάστηκε. Τούτος ο γέροντας αμίλητος της ξέφυγε. Λες και περίμενε εβδομήντα χρόνια τη στιγμή ετούτη, για να υψώσει το κυρτωμένο σώμα σε χυτή λαμπάδα, να κάμει τη φωνή του σήμαντρο και να δώσει από τούτο το επίσημο εθνικό βήμα τις τελευταίες του παραγγελιές:

- Οσοι απομείνετε, πέστε στους καπνεργάτες μου πως δεν τους πρόσβαλλα!».

Γράμμα «Στη μάνα του βασανισμένου»

Στην εφημερίδα της Αθήνας «Δημοκρατικός», με πρώτη ημερομηνία 22-10-1950, δημοσιεύονται 5 γράμματα του Θέμου Κορνάρου.

Στο πρώτο που απευθύνεται «Στη μάνα του βασανισμένου», διαβάζουμε σε παραπομπή: «Γράφτηκε στην απομόνωση του ΑΕΤΟ και ράφτηκε σε ρούχο απολυόμενου ψυχοπαθούς, για τη μητέρα του, που παραχωρεί σήμερα αντίγραφο».

Τα Γράμματα του Κορνάρου είναι στιγμές που φτάνουν τον παλμό της Τραγωδίας, όταν ο ανθρώπινος πόνος μιλιέται κι εδώ κι εκεί με λόγια ντυμένα με μια συνειδητή και ηθελημένη απλότητα. Και τούτος ο ανυπόταχτος ο Κρητικός, ο Κορνάρος, που έχει συμπληρώσει τα πιο πολλά χρόνια στα κάτεργα απ' όλους τους λογοτέχνες της Ελλάδας, μας φωνάζει την πίστη του με τα πιο κάτω λόγια που είναι και το κλείσιμο στο πρώτο του γράμμα:

«Κι εμείς που έχουμε ακόμα κάποια μνήμη και κάποιες δυνάμεις ζητούμε την ευχή σου και την ευλογία σου μάνα, για να μποδίσουμε τη ζούγκλα που κοντεύει να κατακλύσει τους ανθρώπινους συνοικισμούς. Κι αν εμείς λαβωθούμε ή καούμε στη νέα έφοδο, πάντα κάτι θ' απομείνει εδώ που θα 'ναι χρήσιμο για την ευτυχία των ανθρώπων: η παράδοση πως υπάρχουνε ακόμα κάστρα άπαρτα, ακόμα κι όταν τα πολιορκούν η Βία και ο Χάρος».

(Από το βιβλίο της Μέλπως Αξιώτη, «Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας», Το συγκεκριμένο γράμμα μεταδόθηκε και από τον ραδιοφωνικό σταθμό «Η φωνή της Αλήθειας»).

Ο πίνακας ζωγραφικής είναι όπλο!

      ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΜΠΛΟ ΠΙΚΑΣΟ

Ενα μικρό αφιέρωμα στο μεγάλο δημιουργό με αφορμή τα 133 χρόνια από τη γέννησή του, τον Οκτώβρη του 1881

                   Γκουέρνικα

    

Στην κίνηση του χεριού του με το χρωστήρα προς τον καμβά, συμπυκνωνόταν η ίδια κίνηση του πρωτόγονου της Αλταμίρα στα πετρώματα της σπηλιάς του, η κίνηση του γραφέα της σφηνοειδούς γραφής της Μεσοποταμίας, του ζωγράφου των τοιχογραφιών των ανακτόρων της Κνωσού, η κίνηση του «άγριου» για να σμιλέψει και να χρωματίσει τη μάσκα του, η κίνηση του Ανθρώπου που μέσω της Τέχνης, μέσω μιας μορφής Εργασίας δηλαδή, επενέβαινε συνειδητά και σχεδιασμένα στο «άψυχο» υλικό, μετασχηματίζοντάς το και μετασχηματίζοντας ταυτόχρονα και τον εαυτό του.
Στη μυρωδιά των χρωμάτων του, ανάσαινε η φτώχεια και η πείνα που ταπεινώνει, ως τις πρώτες εξεγέρσεις των εργατών και αγροτών της γης του, που αποτύπωσε στους πρώτους πίνακές του, η άγρια μοναξιά μαζί με το γέλιο και το δάκρυ των κοριτσιών ενός κακόφημου δρόμου που του ενέπνευσαν τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν», η καθημερινότητα των απλών ανθρώπων που μυρμήγκιαζαν γύρω του στις πρωτεύουσες του κόσμου.
Στη μουσική των χρωμάτων του, «καλπάζουν» τα πανάρχαια σύμβολα του ταύρου και του αλόγου, «ακούγονται» οι βόμβες των φασιστών να ισοπεδώνουν την Γκουέρνικα, ξεχωρίζει η περπατησιά του Μπελογιάννη προς το κόκκινο αύριο δίχως να σκοντάψει.
Προμηθεϊκή μορφή της Τέχνης τον έκανε το ασίγαστο πάθος του για το ανθρώπινο δράμα. Ακόμα και στο Μινώταυρο, σύμβολο της ζωγραφικής του στη δεκαετία του '30, θαύμαζε την «ανθρώπινη» πλευρά του, σαρκοβόρα μεν αλλά και έχοντας ένα βαθύ «ανθρώπινο» αίσθημα δύναμης και αισθησιασμού.

              Δεσποινίδες της Αβινιόν

       

Δάσκαλο τον ανέδειξαν οι αντιλήψεις του πως η Τέχνη δεν είναι η εφαρμογή ενός «κανόνα ομορφιάς», αλλά μορφή κοινωνικής συνείδησης.
Μαθητή τον έκαναν τα τρομακτικά ερωτήματα που έθεσε στον εαυτό του: Σε ηλικία 12 ετών μπορούσε να ζωγραφίσει σαν τον Ραφαήλ, και η «κατοχή» αυτής της παγκόσμιας κληρονομιάς της Τέχνης τον βασάνιζε ιδιαίτερα, για το πώς θα ζωγραφίζει. Αναρωτιόταν «τι υπάρχει πίσω από αυτό που βλέπω; Και πώς ανασύρεται στην επιφάνεια; Πρέπει να ανασυρθεί στην επιφάνεια; Θα τα βλέπουμε όλα; Και ως λογική συνέπεια θα μας βλέπουν όλοι; Και ως πού; Ποιο θα είναι το όριο που θα σταματά η ματιά των άλλων μέσα μας; Που είναι η απαγορευμένη είσοδος εκείνου του ιερού χώρου - εντός μας - όπου καμιά ματιά δεν μπορεί έτσι εύκολα, χωρίς κανένα αντίτιμο να διεισδύσει κρυφοκοιτάζοντας;»
Την εποχή που τον βασανίζουν ιδιαίτερα αυτά τα ερωτήματα ταυτίζεται με τον Μινώταυρο, το μυθικό τέρας - σύμβολο της υπαρξιακής δοκιμασίας, ενώ η σχέση του με τα μυθολογικά σύμβολα, που γεννήθηκαν στις «ακρογιαλιές του Ομήρου», εξελίχθηκαν και «έσβησαν» κύματα κι αυτά της κοινωνικής συνείδησης στην ακατάπαυστη κίνηση των κυμάτων της Ιστορίας, ήταν διαρκής.
Ο Πάμπλο Ρουίθ γιος του Χοσέ Ρουίθ Μπλάσκο, καθηγητή του σχεδίου, και της Μαρίας Πικάσο Λόπεθ, γεννήθηκε στη Μάλαγα της Ισπανίας στις 25 Οκτώβρη 1881.
Εκδηλώνοντας το ταλέντο του στη ζωγραφική από πολύ νωρίς θα πραγματοποιήσει με τη βοήθεια του πατέρα του την πρώτη του Εκθεση σε ηλικία 13 ετών.
Ακολούθησε το 1895 η Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βαρκελώνης και το 1897 η Βασιλική Ακαδημία του Σαν Φερνάντο στη Μαδρίτη.
Στα καφενεία, στους δρόμους, στους οίκους ανοχής και στο Μουσείο Πράδο θα ανακαλύψει τη ζωή και την ισπανική ζωγραφική και όταν μια ασθένεια θα τον στείλει για ανάρρωση το 1899 σε ένα χωριό της Καταλονίας, θα γνωρίσει τους αγρότες και θα επιστρέψει στη Βαρκελώνη διαφορετικός.

                        Ο Πάμπλο Πικάσο

         

Η πρώτη πράξη της αλλαγής του ήταν η χρήση του επωνύμου της μητέρας του. Είχε «γεννηθεί» ο Πάμπλο Πικάσο.
Το καφενείο της Βαρκελώνης «Οι Τέσσερις Γάτοι» φιλοξένησε την πρώτη του ατομική έκθεση το Φλεβάρη του 1900, ενώ η συναισθηματική του φόρτιση εκείνο τον καιρό είχε τόσο έντονο γαλάζιο χρώμα που έδωσε το όνομά του στην «Μπλε» περίοδο της Τέχνης του από το 1901 έως το 1904.
Δεν προσπάθησε ποτέ να μιλήσει γαλλικά «σαν Γάλλος», του ήταν αρκετή η χρήση της γλώσσας για να εγκατασταθεί στο Παρίσι το 1904, περικυκλωμένος από τον ιμπρεσιονισμό και τις οδηγίες της Ακαδημίας Καλών Τεχνών, αλλά και από τη ζωή που έσφυζε γύρω του.
Η σημασία της εποχής δεν ήταν τόσο η ζωγραφική με «γήινα» και «κεραμικά» χρώματα - «Ρόδινη Περίοδος» (1905 - 1907) - όσο η συνειδητοποίηση πως η αλήθεια των πραγμάτων δεν μπορεί να υποχωρεί μπροστά στην άμεση αίσθηση για τα πράγματα, πως η πραγματικότητα δεν μπορεί να είναι «τέτοια» γιατί απλώς «έτσι» την αντιλαμβάνεται ο καλλιτέχνης.
Πραγματοποιεί τη ρήξη με τον «ακαδημαϊσμό» με τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» που ξεκίνησε το 1907, το άφησε ημιτελές, επανήλθε το 1925 και το παρουσίασε το 1937, ένα έργο όπου τα πρόσωπα μετατρέπονται σε σύμβολα και το ζωγραφικό έργο εν γένει παύει να είναι απλώς ένα «παράθυρο» στον ορατό κόσμο των πρώτων εντυπώσεων.


                        Περιστέρι



Ο Πικάσο προσέφερε μια νέα «οπτική γλώσσα», ως παιδί του καιρού της και των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων που αποκάλυπταν αθέατες ως τότε πλευρές της πραγματικότητας.
Η ζωγραφική, πλέον, δεν αρκείται να περιγράφει το ορατό, αλλά θα προσπαθήσει να το «αναπαραστήσει» στην ολότητά του, είτε παρασταίνοντας ταυτόχρονα στην ίδια επιφάνεια τις διάφορες όψεις του (κυβισμός), είτε τις διαδοχικές φάσεις της κίνησής του (φουτουρισμός).
Ταυτόχρονα, αναζητείται η ανάδειξη εκείνων των επιμέρους στοιχείων, τα οποία ο καλλιτέχνης θεωρεί ότι παίζουν βαρύνοντα ρόλο στην έκφραση του έργου.
Ετσι προκύπτουν έργα που κινούνται σε δύο κατευθύνσεις παραστάσεων: Εκείνες που εμφανίζουν αφαιρετικά την πραγματικότητα και εκείνες που προκύπτουν από την αναδιαμόρφωση της εικόνας, τάση που ακολούθησε ο Πικάσο ( άνθρωπος - ταύρος, Κένταυρος, γυναίκα - περιστέρι) επιδιώκοντας την συνένωση του συμβολικού περιεχόμενου των αντικειμένων - μερών του πίνακα σ' ένα ενιαίο σύμβολο.
Μαζί με τον Ζορζ Μπρακ θα αναπτύξουν τον Αναλυτικό Κυβισμό (1907 - 1912), το Συνθετικό Κυβισμό (1912 - 1915) και την τεχνική του κολάζ.
Ο Πικάσο τάχθηκε από την πρώτη στιγμή στο πλευρό της δημοκρατικής Ισπανίας, αποδέχθηκε τη θέση του διευθυντή του Μουσείου του Πράδο και βοήθησε να τοποθετηθούν οι συλλογές του σε ασφαλές μέρος.
Η μυθολογία της Μεσογείου με τον Μινώταυρο - θύτη και το άλογο - θύμα είναι η «πρώτη ύλη» για τον πίνακά του «Εφιάλτες και ψευτιές του Φράνκο» για το ισπανικό περίπτερο στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού το 1937.
Στις 28 του Απρίλη 1937 η ναζιστική αεροπορία ισοπεδώνει την Γκουέρνικα και συγκλονισμένος ζωγραφίζει τον παγκοσμίως γνωστό πίνακα στον οποίο καταργείται η «αντιπαλότητα» ταύρου και αλόγου και όλα τα υποκείμενα ενέχουν τη συμβολική του θύματος.
Αν και οι δολοφόνοι δε «φαίνονται» στο έργο, «υπάρχουν» παντού.
Ο Πικάσο απέδωσε όλη την τραγικότητα του γεγονότος, χρησιμοποιώντας μαύρο, λευκό και γκρι.
Με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το έργο φυγαδεύτηκε στις ΗΠΑ.
Οταν οι ναζί κατέλαβαν το Παρίσι στην προσπάθειά τους να βρουν καλλιτεχνικούς θησαυρούς και να τους κατασχέσουν, προσήγαγαν τον Πικάσο και ένας φασίστας αξιωματικός τού έδειξε μια φωτογραφία του πίνακα ρωτώντας τον:
- Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε;
Κι ο Πικάσο απάντησε: Οχι, Εσείς!
Το 1944 ο Πάμπλο Πικάσο έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, μια κίνηση τεράστιας πολιτικής και ηθικής σημασίας.
Αναδεικνύεται σε ηγετική φυσιογνωμία του Παγκοσμίου Κινήματος Ειρήνης, ενώ λόγω της δράσης του αυτής, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν του χορήγησε βίζα εισόδου στη χώρα.
Στο Κίνημα συμμετείχε ολόπλευρα, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι γνώρισαν τον Πικάσο που τιμήθηκε με το Βραβείο «Στάλιν» το 1950 και το Βραβείο «Λένιν» το 1962 από το έργο του «Περιστέρι» ή έχουν δει μόνο αυτό.
Εργαζόμενος συνεχώς, εμβάθυνε επίσης στο έργο των μεγάλων δασκάλων του παρελθόντος, ζωγραφίζοντας με αυστηρότητα και επινόηση μια σειρά παραλλαγών από πίνακες των Βελάσκεθ, Ντελακρουά, Κράναχ, Γκρέκο.
Απεικόνισε στο έργο του τη διαλεκτική της Ιστορίας, δημιούργησε μια νέα «οπτική γλώσσα», στρατεύθηκε στον αγώνα της εργατικής τάξης για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό, προσπάθησε να απαντήσει σε τρομακτικά ερωτήματα και σε εποχές όπου βασιλεύει η χυδαιότητα της δήθεν «διαφάνειας», υπενθυμίζει συνεχώς πως για τον αληθινό καλλιτέχνη συνιστά έσχατο μαρτύριο το να «γεννά» ορατές μορφές.
Ο Πάμπλο Πικάσο «έφυγε» στις 8 Απρίλη 1973, έχοντας δωρήσει στην ανθρωπότητα το έργο του και τις αυστηρές και βαθιές διαπιστώσεις κάθε αληθινού δημιουργού: 
«Ο καλλιτέχνης είναι μια πολιτική ύπαρξη. Αντιμετωπίζει τα γεγονότα που μπορεί σπαρακτικά ή ευχάριστα και αντιδρά σε αυτά με όλο του το είναι. Τι νομίζετε ότι είναι ο ζωγράφος; Ενας ανόητος που έχει μόνο μάτια;...
Κανένας πίνακας δε δημιουργήθηκε για να διακοσμεί σπίτια. Είναι ένα εργαλείο πολέμου για επίθεση αλλά και για άμυνα εναντίον του εχθρού». 
  
           Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο

Ο Πάμπλο Πικάσο σχεδιάζει τον Νίκο Μπελογιάννη

       

«Η λάμψη των λαδοφάναρων που φώτιζαν μέσα στο σκοτάδι της μαγιάτικης βραδιάς, στη Μαδρίτη, τις ευγενικές μορφές του λαού, τον οποίο ντουφέκιζε ο ξένος άρπαγας, στον πίνακα του Γκόγια, έχουν τον ίδιο σπόρο της φρίκης που έσπειραν με τις δέσμες των προβολέων των αυτοκινήτων πάνω στο ανοιχτό στήθος της Ελλάδας οι κυβερνήσεις που στάζουν τρόμο και μίσος. Ενα πελώριο άσπρο περιστέρι περνάει κι αφήνει το οργισμένο του πένθος πάνω στη γη» 
 (Πάμπλο Πικάσο)

( Η μορφή του Νίκου Μπελογιάννη, σχεδιασμένη από τον Πικάσο, διαδόθηκε παγκόσμια και έγινε σύμβολο του αγώνα για την ειρήνη. Το σκίτσο σχετίζεται με τον Φλαμανδό ζωγράφο Βαν Αϊκ (1390 - 1441) που κατάφερε πρώτος τα πορτρέτα των πινάκων του να "βλέπουν" τον θεατή τους. Ο Πικάσο θαύμαζε και μελετούσε τον Βαν Αϊκ).

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Ανρί Ζιντέλ, «Πάμπλο Πικάσο», «Μεταίχμιο», 2004.
- Αρθουρ Μίλερ, «Αϊνστάιν, Πικάσο. Ο χώρος ο χρόνος και η ομορφιά», «Τραυλός».
- Τίμοθι Χίλτον, «Πικάσο», «Υποδομή», 1982.
- Rodari Florian, «Μια Κυριακή με τον Πικάσο», «Αμμος».
- Χέζλεγουντ Τζούλιετ, «Γνωριμία με τον Πικάσο», «Πατάκης».
- «Πάμπλο Πικάσο: Ο ζωγράφος του 20ού αιώνα», «Καστανιώτης».
- Πάμπλο Πικάσο, «Τα τέσσερα κοριτσάκια», «Αγρα» (θεατρικό, μετάφραση Α. Εμπειρίκου)
- «Ο Πικάσο και η Ελλάδα» - «Επτά Ημέρες» / «Η Καθημερινή» - Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2004.

                            

                        Του Γιώργου ΜΗΛΙΩΝΗ

μέλους του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ

Συνεχίζεται η έκθεση χαρακτικών της Βάσως Κατράκη μέχρι τις 15 Μάρτη 2014

   

Σπαράγματα μνήμης, μαρτυρίες αγώνων

               

            

                            Η Απελευθέρωση της Αθήνας

«Γύρω - γύρω από τη μικρή μας θάλασσα ήτανε η εξοχή, γεμάτη ελιές, χωράφια καρπερά, μποστάνια, καπνοτόπια, σιτηρά. Μια ζωή στη στεργιά και στη θάλασσα, γεμάτη ιδρώτα και μόχθο.

Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον μεγάλωσα. Διάβαζα βιβλία και βιβλία που 'χε ο αδερφός μου κι οι φίλοι μας. Μ' άρεσε πολύ το διάβασμα και πιο πολύ η ποίηση. Κοντά στ' αδέρφια μου ζωγράφιζα κι εγώ.
Κρυφά, ονειρευόμουνα να γίνω ζωγράφος, μα μου φαινότανε τόσο απίστευτα μεγάλο που δεν μπορούσε λογικά να χωρέσει στο μυαλό μου».Πριν από 100 χρόνια, στις 18 του Φλεβάρη 1914 γεννιόταν η χαράκτρια Βάσω Κατράκη στο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας. Ανήμερα 18 του Φλεβάρη φέτος εγκαινιάστηκε στη γκαλερί «Εκφραση - γιάννα γραμματοπούλου» στη Βαλαωρίτου 9α στο Κολωνάκι - έκθεση αυθεντικών χαρακτικών απ' όλες τις φάσεις του δημιουργικού της έργου που ολοκληρώνεται το 1988.
Ανάμεσα στο πλήθος των επισκεπτών ξεπροβάλλουν έργα εξαιρετικά, σμιλευμένα σε μήτρες πέτρας και τσιμέντου με τις τεχνικές που εκείνη εφάρμοζε... Από τα εγκαίνια λείπουν οι φλύαρες ομιλίες κι οι ανούσιοι τύποι, το κλίμα της αίθουσας υποκλίνεται με σεβασμό στο τσιμεντένιο ανάστημα του ξακουσμένου "Ακέφαλου Καβαλάρη", του Αρη Βελουχιώτη... που γεννήθηκε σαν ξυλογραφία. Η πέτρα όμως ήταν το υλικό που επέτρεψε στην Κατράκη να ξεφύγει από τα στενά πλαίσια της παραδοσιακής χαρακτικής και του μικρού μεγέθους, δίνοντάς της τη δυνατότητα για μεγάλες φόρμες που έκαναν ξεχωριστό το έργο της και του χάρισαν διεθνή φήμη και αναγνώριση. Αναγνώριση όχι μόνο για την τεχνική και την αισθητική του έργου της, αλλά κυρίως για τα υψηλά και πανανθρώπινα μηνύματα που εκπέμπει. Η τέχνη της υπερβατική, για την εποχή της πρωτοπορία πανευρωπαϊκή!

                

Εργο εμβληματικό, μνημειακό και σύγχρονο. Κοινωνική μαρτυρία, σπαράγματα μνήμης χαραγμένα σε ξύλο. Σε πέτρα και τσιμέντο χαραγμένη η τραγική μοίρα του λαού και οι αγώνες του για ελευθερία. Η Κατράκη, με συνέπεια θαυμαστή, απεικόνισε τα μεγάλα, τα θεμελιώδη γεγονότα που έζησε η Ελλάδα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Η δικτατορία του Μεταξά τη βρήκε 22χρονη, νεοεισαχθείσα, σπουδάστρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μαθήτρια του Παρθένη στη ζωγραφική και του Κεφαλληνού στη χαρακτική. Ηρθε η κατοχή κι εκείνη είχε μόλις αποφοιτήσει από τη Σχολή με ένα βραβείο και δύο επαίνους στη χαρακτική. Τάχτηκε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση.
«Στ' άρματα αδέλφια/ο φασισμός το τέρας/θα σβήση απ' το πρόσωπο της μέρας/πνέει στα βουνά μας λεφτεριάς αγέρας».
Η σημερινή έκθεση κύριο στόχο έχει να κάνει γνωστό το έργο της χαράκτριας σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Γι' αυτό πάσχιζε πάντα κι η ίδια. Ωστόσο, για πρώτη φορά, μετά από 20 συναπτά έτη, όλα τα έργα που εκτίθενται είναι «προς πώληση». Η απόφαση αυτή πάρθηκε αποκλειστικά και μόνο για να συγκεντρωθούν χρήματα, ώστε να καταστεί δυνατή η αναστήλωση του πατρικού της Κατράκη στο Αιτωλικό του Μεσολογγίου.
«Το Αιτωλικό είναι ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακριά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξωτές καμάρες. Το σπίτι μας ήτανε σχεδόν όλο μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ενα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά, μπακανιασμένα από την ελονοσία».

           
                     Το χαρακτικό Ακέφαλος Καβαλάρης (120 χ 120)

Το σπίτι σήμερα καταρρέει ανίσχυρο να αντισταθεί στο πέρασμα του χρόνου. Καίτοι χαρακτηρισμένο μνημείο διατηρητέο, η πολιτεία στάθηκε ανίκανη να το βοηθήσει ουσιαστικά, πέρα από τις μελέτες που έγιναν για τη διάσωσή του. Το πατρικό της χαράκτριας χτισμένο πάνω στ' όμορφο νησάκι, τη μικρή Βενετία, όπως αποκαλούσαν τότε το Αιτωλικό, βρέχεται ολόγυρα από τη λιμνοθάλασσα. Από τα χρώματα του πρωινού, του δειλινού και της νύχτας στα ήρεμα νερά της εμπνεύστηκε η Κατράκη τις πρώτες, έγχρωμες ξυλογραφίες της.
Οραμα και ελπίδα σήμερα είναι να γίνει το σπίτι της σπουδαίας χαράκτριας χώρος υποδοχής και φιλοξενίας για σπουδαστές χαρακτικής από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που θέλουν να μελετήσουν το έργο της και, εάν το επιθυμούν, να έχουν τη δυνατότητα να δουλεύουν ελεύθερα στα εργαστήρια χαρακτικής του Μουσείου. Γιατί η Βάσω Κατράκη ήταν πολύ γενναιόδωρη με τους νέους καλλιτέχνες. Πάντα τους βοηθούσε και τους ενθάρρυνε...
Προς τιμήν της, η πολιτεία κατασκεύασε και εγκαινίασε το καλοκαίρι 2006 Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών και Μουσείο «Βάσω Κατράκη» στην πατρίδα της, όπου εκτίθεται μόνιμα το σύνολο του έργου της. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 15 Μάρτη 2014.

     

Σε νεαρή ηλικία (η πρώτη αριστερά ) στη γειτονιά της στο Αιτωλικό

                                                      902.gr

ΒΑΣΩ ΚΑΤΡΑΚΗ Στους αγώνες του λαού με την Τέχνη της

Με το έργο της σημάδεψε την παγκόσμια χαρακτική δημιουργία. Το άσπρο και το μαύρο ήταν τα χρώματά της. Το άσπρο, που δέσποζε στην ψυχή της, και το μαύρο, της επίγειας διαδρομής της. Ηταν 27 Δεκέμβρη του 1988, όταν το μαύρο του θανάτου σκίασε για πάντα τα μάτια της μεγάλης Ελληνίδας χαράκτριας, Βάσως Κατράκη.
Ξεχωριστή δημιουργός, με πνοή πάντα νεανική, πρόσφερε και στην Τέχνη και στην Ελλάδα, μέσα από τις γραμμές του λαϊκού κινήματος. Τα «αντρίκεια χέρια της», όπως τα αποκαλούσαν, χάραξαν επί δεκαετίες, μορφές και δρόμους. Χάραξαν παράθυρα ανοιχτά στην ομορφιά του αύριο. Χιλιάδες χρώματα διαπερνούσαν τις πράξεις της, χιλιάδες σταθερές απόψεις αποτελούσαν το πλέγμα της σκέψης της. Πραγματικός θησαυρός τα έργα της, «καλαντάρι με τις απανωτές δυστυχίες μας και τις λιγοστές χαρές μας».
«Δε θέλω παρά να εκφράσω την αγάπη και τον ενθουσιασμό μου προς της ζωή» -έλεγε η Βάσω Κατράκη. «Κάθε στιγμή που μου ανήκει δεν θα ήθελα να είναι παρά ένας χαιρετισμός προς αυτήν. Να εκφράσω την αγάπη μου προς τον άνθρωπο και τη δικιά του ζωή, με τις χαρές, τα βάσανα και το μόχθο της. Προσπαθώ να εκφραστώ με τον πιο σαφή τρόπο. Αυτό το κάνω γιατί έτσι νιώθω. Με ενδιαφέρει να 'ρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να μιλήσω με τη γλώσσα τους. Αυτό είναι η πιο μεγάλη καταξίωση ενός καλλιτέχνη. Δε διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα. Και αυτά μπορεί να έρχονται είτε από τη χώρα που ζεις είτε απ 'έξω, φτάνει να είναι ανθρώπινα.»

100 χρόνια από τη γέννησή της

        

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Βάσως Κατράκη, η αίθουσα τέχνης «έκφραση- γιάννα γραμματοπούλου» (Βαλαωρίτου 9α Αθήνα, τηλ. 210.3607.598) παρουσιάζει έκθεση με έργα της σπουδαίας Ελληνίδας χαράκτριας από 18 Φεβρουαρίου έως 15 Μαρτίου.
Γεννημένη το 1914, σχεδόν τη στιγμή που ξεσπούσε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, η Βάσω Κατράκη έζησε τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας και σφράγισε με το έργο της μια ολόκληρη εποχή. Απεικόνισε με συνέπεια τα μεγάλα και θεμελιώδη γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη χώρα μας μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο. Την Εθνική αντίσταση, τον εμφύλιο, τη χούντα και το φασισμό. Χάραξε στην πέτρα την τραγική μοίρα του λαού και τη μάχη για ελευθερία. Το 1936 εισήχθη στη Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητές τον Κωνσταντίνο Παρθένη στη Ζωγραφική και το Γιάννη Κεφαλληνό στη Χαρακτική. Η κατοχή τη βρήκε φοιτήτρια. Μέσα από τον πυρετό εκείνης της εποχής διαμορφώθηκε και η τέχνη της, επηρεάστηκε το έργο της και η προσωπικότητά της. Πήρε μέρος στην Αντίσταση. Οι διαδηλώσεις, τα αδικοσκοτωμένα παλληκάρια, οι διώξεις, οι κατατρεγμένοι, τα σκελετωμένα από την πείνα παιδιά, τα βιώματα με τις θυσίες και τους θανάτους έγιναν διαμαρτυρία και αυτές οι εικόνες πέρασαν στο καλλιτεχνικό της έργο. Πρόσφερε υπηρεσίες στην πατρίδα χωρίς να υπολογίζει τους κινδύνους. «Κάναμε αντίσταση με τα πινέλα και τα καλέμια» έλεγε, «Η κατοχή με έκανε χαράκτρια». Τα πρώτα της χαρακτικά ήταν εύσημα, αφίσες, κάρτες, προκηρύξεις και ψηφοδέλτια για τις ανάγκες της αντίστασης. Την 21ηΑπρίλη του '67, πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, τη συνέλαβαν και την εξόρισαν στα Γιούρα, το θρυλικό νησί με τη μακραίωνη ιστορία ως τόπος βασανιστηρίων και εξόντωσης. Η δύναμη όμως της τέχνης της, της έδωσε παρηγοριά και διέξοδο, ζωγραφίζοντας με μαρκαδόρο τα βότσαλα που έβρισκε στο ξερονήσι, μοιράζοντάς τα στους συγκρατούμενους της και άλλα αφιέρωνε και έστελνε στον άντρα της και τα παιδιά της. Δούλεψε μέσα στη χούντα και έκανε έκθεση στη γκαλερί «ώρα» του Ασαντούρ και της Χριστίνας Μπαχαριάν, φίλους και συναγωνιστές της.

Μαχήτρια με τόλμη και αποφασιστικότητα

Η Βάσω Κατράκη ήταν μαχήτρια στους κοινωνικούς αγώνες με τόλμη και αποφασιστικότητα. Μετέφερε στην πέτρα όλα τα θεμελιώδη θέματα, το ιδεώδες της ελευθερίας και της αξιοπρέπειάς μας. Σπαράγματα μνήμης, θρήνοι και ελεγεία γι' αυτούς που θυσιάστηκαν. Εργα κοινωνική μαρτυρία. Υπηρέτησε την Ελληνική Χαρακτική με αφοσίωση και γνώση. Ηθος και αξιοπρέπεια. Δικαίως ο τεχνοκριτικός και φίλος της Κώστας Σταυρόπουλος, τη χαρακτήρισε ως την «κορυφαία ερμηνεύτρια της ανθρώπινης τραγωδίας».
Η ίδια έλεγε: «Διερευνώντας τους παραδοσιακούς τρόπους χάραξης πάνω στα καθιερωμένα υλικά, όπως στο όρθιο και στο πλάγιο ξύλο, στο χαλκό κλπ., ένιωσα σιγά σιγά να εξαντλούνται οι εκφραστικοί τρόποι που ταίριαζαν στην ιδιοσυγκρασία μου. Στην περιπλάνηση των αναζητήσεών μου για το υλικό που θα εκπλήρωνε τις εκφραστικές μου ανάγκες, στάθηκα στον ψαμμίτη λίθο, που με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιξε το δρόμο για τα μεγάλα σχήματα και στη βαθιά κι ελεύθερη χειρονομία. Η επαφή μου με την τραχιά αυτή κρητική πέτρα με οδήγησε και στην αναζήτηση καινούριων εργαλείων. Ο μαστρακάς και τα καλέμια των γλυπτών με βοήθησαν σ' αυτό. Με βαθιές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στ' άσπρα κι αντίθετα, προσπάθησα να κατακτήσω την άγνωστη γλώσσα του καινούριου αυτού υλικού και να του αποσπάσω τα μυστικά, που θα βοηθούσαν στην έκφραση των αναγκών μου».

Για την αναστήλωση του πατρικού σπιτιού της

Προς τιμήν της δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2006 το κέντρο Χαρακτικών Τεχνών και Μουσείο Βάσω Κατράκη στην πατρίδα της, το Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας, όπου εκτίθεται μόνιμα όλο το έργο της. Το πατρικό της σπίτι, βρίσκεται και αυτό στο όμορφο νησάκι, το Αιτωλικό, τη μικρή Βενετία, όπως την ονόμαζαν τότε. Το σπίτι βρεχόταν γύρω γύρω από τη λιμνοθάλασσα. Εκεί έζησε τα παιδικά της χρόνια, ευτυχισμένη με τους γονείς και τα τέσσερα αδέρφια της. Εκεί, στα μαθητικά της τετράδια ζωγράφισε τα πρώτα της σχέδια και πορτρέτα. Εκεί εμπνεύστηκε τις πρώτες έγχρωμες της ξυλογραφίες, από τα πρωινά, τα δειλινά και τα νυχτερινά χρώματα της ήρεμης λιμνοθάλασσας.
Σήμερα το πατρικό της σπίτι καταρρέει αδύναμο να αντισταθεί στο πέρασμα των χρόνων. Παρότι έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο, η πολιτεία δεν μπόρεσε να βοηθήσει παρά τις μελέτες που κατατέθηκαν στην Εφορεία Νεότερων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού για τη διάσωσή του.
Η έκθεση αυτή έχει κύριο σκοπό να επικοινωνήσει το έργο της με τους ανθρώπους, αυτό που ήθελε πάντα και η ίδια. Για πρώτη φορά, μετά το 1994 (20 χρόνια μετά) τα έργα που εκτίθενται θα είναι προς πώληση. Σκοπός αυτής της κίνησης είναι η συγκέντρωση χρημάτων για την αναστήλωση του πατρικού σπιτιού της Βάσως Κατράκη στο Αιτωλικό.

                                                   Σ.Αδαμίδου

«Δεν είναι άδικος ο κόσμος, άδικα είναι τα συμφέροντα»

Συζήτηση με τον σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη, με αφορμή το ανέβασμα των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι, στο «Σύγχρονο θέατρο»

                 
                   Σταύρος Τσακίρης

Μυθιστόρημα σκοτεινό, ζοφερό κι ενίοτε σπαρακτικό, οι «Δαιμονισμένοι» - κατά κοινή ομολογία των μελετητών του - δεν καθρεφτίζουν μόνο την εποχή του Ντοστογιέφσκι, αλλά και το μέλλον της κοινωνίας. Εργο πολυθεματικό και πολυφωνικό, θέτει μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, επιστρατεύοντας πρόσωπα και χαρακτήρες από μια ευρύτατη πολιτικοκοινωνική γκάμα - μηδενιστές, αθεϊστές, λιμπεραλιστές, τυχοδιώκτες, ασυνείδητους κι ευσυνείδητους, διαταραγμένους κι ατάραχους.
Τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι σίγουρα διαχρονική πρόκληση για όλους, νέους και μεγαλύτερους, για πολλούς λόγους. Ισως λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν ότι ο μυθιστορηματικός λόγος του μπορεί να δραματοποιηθεί και να μεταφερθεί στη σκηνή, κι έτσι να επικοινωνήσει με ένα πλατύτερο κοινό. Σίγουρα στη σκηνή, πέρα από τα μεγάλα κλασικά κείμενα - αρχαίους τραγικούς, Σαίξπηρ κ.λπ. - δεν αντιμετωπίζουμε συχνά τέτοιες πνευματικές οντότητες, σαν του Ντοστογιέφσκι.
Κατεξοχήν μαχόμενος ιδεολόγος συγγραφέας, ό,τι πίστεψε το πίστεψε με πάθος, ό,τι πολέμησε το πολέμησε με πάθος. Θέλησε να καταλάβει και να πάρει θέση. Κύρια μέριμνά του είναι το νόημα. Από τα πιο πολιτικοποιημένα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, οι «Δαιμονισμένοι» που γράφτηκε το 1870-71, είναι ένα βιβλίο που δεν εξερευνά μόνο το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, αλλά είναι ταυτόχρονα και μια ουσιαστική μαρτυρία της ζωής στην τσαρική Pωσία του τέλους του 19ου αιώνα. Είναι η εποχή της έντονης πολιτικοποίησης της ρωσικής κοινωνίας, η εποχή των μεγάλων ιδεολογικών συγκρούσεων.
Το ιστορικοπολιτικό αυτό μυθιστόρημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι «Οι δαιμονισμένοι», στη διεθνώς καταξιωμένη θεατρική διασκευή του Αλμπέρ Καμύ, παρουσιάζεται στο «Σύγχρονο θέατρο». Τη μετάφραση της διασκευής του Καμύ υπογράφει η Δήμητρα Πετροπούλου, τα κοστούμια ο Γιάννης Μετζικώφ, τη μουσική ο Μίνως Μάτσας, το βίντεο ο Μάνος Χασάπης. Παίζουν (με σειρά εμφάνισης) οι ηθοποιοί: Κώστας Καστανάς, Δήμητρα Χατούπη, Σταύρος Καραγιάννης, Στάθης Μαντζώρος, Αλέξανδρος Μπαλαμωτής, Αλμπέρτο Φάις, Αλέξανδρος Σταύρου, Εφη Ρευματά, Βίκυ Μαραγκάκη, Κερασία Σαμαρά, Δημήτρης Μαύρος, Ιωάννης Παπαζήσης.

       
                  «Δαιμονισμένοι»

Ο «Ριζοσπάστης» μίλησε με τον σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη που «συμπύκνωσε» και επεξεργάστηκε δραματουργικά τη διασκευή και καθοδήγησε αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση.
-- «Οι χαρακτήρες που δημιουργεί ο Ντοστογιέφσκι στους "Δαιμονισμένους" είναι περισσότερο απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε κοντά σε μας», έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ το 1959. Είναι έτσι και ποιες είναι αυτές οι ομοιότητες που βιώνουμε σήμερα;
-- Ο ιστορικός χρόνος είναι διάφορος από το χρόνο ενός ανθρώπινου βίου. Δεν είναι σύμπτωση των εποχών αλλά ένα επίμονο σημειωτόν. Οσο οι κοινωνίες μας δημιουργούν ανισότητες ταξικές, τα ανθρώπινα αδιέξοδα θα παίρνουν υπαρξιακή χροιά και θα γίνονται δαιμόνια που θολώνουν το μυαλό και δυσκολεύουν την κρίση άρα τις επιλογές προς μια φωτεινή λύση. Η τσαρική Ρωσία, η μεταπολεμική Ευρώπη και η Ελλάδα της κρίσης κατοικούνται από τους ίδιους ανθρώπους.
-- Είναι ένα προφητικό έργο για την εποχή του και επίκαιρο στη σημερινή εποχή;
-- Δεν υπάρχουν προφητικά έργα. 

Όποιος αφουγκράζεται σωστά τον καιρό του, έχει και την απαραίτητη τόλμη να γράφει τη γνώμη του. Όποτε και να διαβαστεί μοιάζει επίκαιρη γιατί η τόλμη της έδωσε κοσμική συνείδηση. Τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο δημιουργήθηκαν από τις λανθασμένες εκτιμήσεις μιας μικρής ομάδας νέων στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν την κρίση της εποχής τους. Όλες οι στιγμές κρίσης είναι ίδιες άρα και τα λάθη θα είναι τα ίδια, όσο οι τακτικές του συστήματος είναι αμετακίνητες και επιμένουν να νομιμοποιούν τις αδικίες που διαπράττονται από άνθρωπο σε άνθρωπο.
-- Ο συγγραφέας συνέθεσε το αριστούργημά του, αναγνωρίζοντας την επίφοβη δύναμη του μηδενισμού μέσα στη σύγχρονη κοινωνία. Ο μηδενισμός αποτελεί, πιστεύετε, πάντα ανατρεπτικό παράγοντα στην πρόοδο;
-- Ο Ντοστογιέφσκι, ως μετέχων κι ο ίδιος στο κίνημα των «Μηδενιστών» καταλάβαινε το αδιέξοδο της μεταφυσικής ανάγνωσης της εξέγερσης. Μόνο ο επιστημονικός σοσιαλισμός μπορεί ν' αποτελέσει διέξοδο. Στη σημερινή πρακτική η «Μηδενιστική» λογική είναι περισσότερο μια πεσιμιστική τάση που εκδηλώνεται με λόγια ή ωραία τραγούδια αλλά καμία δράση μέσα στα υπαρκτά ερωτηματικά που θέτει η πραγματικότητα. Αυτό μπορεί και να την κάνει επικίνδυνη μέσα στην απλοποίηση που επιχειρεί αλλά και να εκληφθεί ως επαναστατικός λόγος, φαινόμενο ολισθηρό όσο και απελπισμένο. Είναι υποχρέωσή μας να δείξουμε στη νεολαία ότι η ελπίδα δεν είναι ένα ιδεολόγημα βερμπαλιστικό αλλά μια πραγματικότητα που εξαρτιέται από καθημερινούς αγώνες επιβίωσης.
-- Απελπισμένοι, οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι από τον βουτηγμένο στη διαφθορά παλιό κόσμο, είναι βέβαιοι πως μόνο η καταστροφή του μπορεί να σημάνει μια ελπίδα. Η απελπισία ή η γνώση είναι ικανότερη στη σωστή λήψη αποφάσεων για το μέλλον;
-- Η απελπισία είναι μια αντανακλαστική ερμηνεία των φαινομένων άρα και σύντομα εξαερώνεται. Η κραυγή είναι ισχυρή αντίδραση αλλά γρήγορα εξαντλείται. Το μέλλον δεν είναι ένα χαρισμένο θαύμα. Είναι κτίριο. Θέλει υλικά, εργάτες, σχέδια, και εργατοώρες. Ο κόσμος της διαφθοράς δεν είναι παλιό κακό όνειρο που θα σβήσει με την καταστροφή του. Είναι έργο πολιτών, νομοθετών, και φυλάκων του συστήματος, που όλοι το υπηρέτησαν από άγνοια ή από βιοπορισμό ή και τα δύο ή ακόμη χειρότερα αδιαφορώντας για το μέλλον το δικό τους και των παιδιών τους. Ποιον λοιπόν θα καταστρέψεις και ποια θα είναι η δικαιοσύνη που θα επικρατήσει; Δεν είναι άδικος ο κόσμος είναι άδικα τα συμφέροντα που μαθαίνουμε να υπηρετούμε και πέρασαν ύπουλα στη συνείδησή μας σαν λογικά. Αυτά που θεωρούμε «λογικά» και «ανθρώπινα» μας καταδυναστεύουν. Αυτοί που μας πυροβολούν, στο μυαλό μας πυροβόλησαν κάποια στιγμή και είδαμε τον κόσμο έτσι. Χρειάζεται γνώση για ν' αλλάξει το μυαλό και να διακρίνει το «φυσικό» δίκαιο που είναι ανθρώπινο δικαίωμα.
-- Οι Δαίμονες δεν είναι πρόσωπα, αλλά κακά πνεύματα που εισβάλλουν στο μυαλό των ανθρώπων ως συμπτώματα ασθενειών και τους τρελαίνουν: κράτος, κοινωνικά προβλήματα, συμπλέγματα. Τι φταίει κι αυτά παραμένουν τα ίδια αιώνες τώρα;
-- Η εμμονή των ανθρώπων ότι υπάρχουν φυσικές ή πνευματικές δεξιότητες που διαχωρίζουν τους ανθρώπους. Αυτή η εμμονή τρέφεται και τρέφει τα ευτελή αισθήματα των ανθρώπων. Δαίμονες που θα αντιστοιχούσαν μόνο σε μια αγέλη εξαγριωμένων χοίρων. Τώρα καταλαβαίνω καλύτερα το στίχο του Ρίτσου: «... εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε απ' τον κόσμο, εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο. Κι ύστερα όλα θα είναι πιο απλά...»
-- Ο Ντοστογιέφσκι, μιλώντας το 1871 για τους «Δαιμονισμένους» της πατρίδας του, μιλά ουσιαστικά για τους «Δαιμονισμένους» της εποχής μας και τους δικούς μας δαίμονες;
-- Ο Δαίμων της αυθεντίας άρα της μοναδικότητας ήταν η παντοτινή τροχοπέδη στην εξέλιξη του ανθρώπου στο πραγματικό πνευματικό του σύμπαν και το όπλο των οικονομικών ή πολιτικών ή φυλετικών φίρερ. Οι θρησκείες πρότειναν σαν αντίδοτο την «ταπεινότητα» που γρήγορα όμως έγινε όπλο στα χέρια των καπάτσων κληρικών. Οχι, δε χρειάζεται ταπεινότητα αλλά γνώση ότι αυθεντία υπάρχει όταν γύρω βασιλεύει η άγνοια. Αισθάνεσαι κάτοχος μιας γνώσης όταν ελάχιστα γνωρίζεις γι' αυτήν. Ολοι οι μεγάλοι στοχαστές το επισήμαναν, γιατί δεν φοβούνταν μήπως χαρακτηριστούν μέτριοι.
-- Πώς ξεδιπλώνεται όμως στη σκηνή ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα περισσότερων των 1.250 σελίδων που συμπυκνώνει ένα ολόκληρο σύμπαν αναζητήσεων γύρω από την πολιτική, τη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την πάλη του Καλού με το Κακό, τα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής;
-- Προσπαθείς να χρησιμοποιήσεις τη γλώσσα του θεάτρου που είναι διαφορετική από της πεζογραφίας.

 Άλλης πυκνότητας άρα και άλλης ανάπτυξης. Δεν είναι συντόμευση, ούτε παραλείψεις. Ένα ποίημα δεν είναι συντομότερο άρα ελλιπές απέναντι σ' ένα μυθιστόρημα. 

Ένα θεατρικό έργο δεν είναι φλύαρο απέναντι σε μια κινηματογραφική ταινία, γιατί έχει πλουσιότερους διαλόγους. Μια θεατρική παράσταση με σκηνικά και φωτισμούς δεν είναι πληρέστερη απέναντι σε μια της εποχής του Σαίξπηρ όπου όλα περιγράφονται με λέξεις.

                                     Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ 

                                         Ριζοσπάστης

Τα «τάγματα», οι «κώδικες» και η «κόλαση» ενός σάπιου συστήματος

Ορισμένες σκέψεις για τα βιβλία του Νταν Μπράουν

                     

«Παραμύθια !!!» θα μπορούσε να αναφωνήσει ο αναγνώστης των βιβλίων του συγγραφέα Νταν Μπράουν, και δε θα διαφωνούσε κανείς εύκολα, λαμβάνοντας υπόψη την ενίοτε υπερβολικά, «χολιγουντιανή» εξέλιξη της μυθοπλασίας.
Είναι όμως μόνο «παραμύθια» τα έργα του Νταν Μπράουν ή αντανακλούν κάτι σημαντικότερο με το οποίο αξίζει να ασχοληθεί κανείς, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο συγγραφέας συμπεριελήφθη το 2005 στον κατάλογο του περιοδικού «Τime» με τους 100 ανθρώπους που επηρεάζουν τον κόσμο;
Οι απόψεις του Μπράουν αναπτύσσονται κυρίως στα τέσσερα βιβλία του «Illuminati» («Πεφωτισμένοι»), «Ο Κώδικας Ντα Βίντσι», «Χαμένο Σύμβολο» και «Inferno» («Κόλαση»), ενώ τα άλλα δύο «Αρκτικός Κύκλος» και «Ψηφιακό Οχυρό» ρίχνουν περισσότερο βάρος στην περιπέτεια, με την υποσημείωση όμως, πως στο «Ψηφιακό Οχυρό» οι πληροφορίες που δίνει ο Μπράουν δεν είναι και τόσο, ή μόνο «μυθιστορηματικές», καθώς, όπως ο ίδιος σημειώνει, στη συγγραφή του βιβλίου συνέβαλαν με ανώνυμες επιστολές τους δύο «άγνωστοι πρώην κρυπτογράφοι της NSA (Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας)» των ΗΠΑ.

«Παραμύθι» ή «προετοιμασία» της κοινής γνώμης;

Η μυθοπλασία των έργων του Νταν Μπράουν, διανθισμένη με ακριβείς πληροφορίες ιστορικών πόλεων και μνημείων καθώς και επιστημονικών επιτευγμάτων συνίσταται στην ύπαρξη κάποιου καλά κρυμμένου «μυστικού» η αποκάλυψη του οποίου θα επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην ανθρωπότητα.
Η διατήρηση του «μυστικού» από γενιά σε γενιά περνά διαμέσου «συμβόλων» που μαθαίνουν οι «εκλεκτοί μυημένοι», ενώ το υπόλοιπο ανθρώπινο «κοπάδι» συνεχίζει αμέριμνο την πορεία του, μη γνωρίζοντας, πράγμα που ίσως δεν είναι και τόσο κακό.
Το ζήτημα με τον Νταν Μπράουν αναφύεται από τη στιγμή που παίρνει θέση σε φιλοσοφικά ερωτήματα. Ως αστός διανοούμενος αντανακλά στο έργο του το γεγονός ότι η αστική τάξη έχει πλέον φθάσει στα όριά της καθώς αν στην προοδευτική της φάση στηρίχθηκε στην απόλυτη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του ανθρώπινου λογικού να γνωρίσει τον κόσμο, στο σάπισμά της, πλέον, εξαλείφει την εμπιστοσύνη αυτή όχι μόνο διακηρύσσοντας ότι αυτή η γνώση είναι αδύνατη, αλλά και ότι δεν υπάρχει περαιτέρω γνώση.

                       

Ετσι, το μόνο που μένει είναι να «ερμηνεύουμε» όσα περιορισμένα ξέρουμε μέσω της «ανάλυσης» των «συμβόλων».
Η επίθεση της αστικής τάξης, μέσω των ιδεολογικών της και φιλολογικών της εκπροσώπων, κατευθύνεται εναντίον της συνείδησης του προλεταριάτου -και τα βιβλία του Νταν Μπράουν είναι λαϊκά αναγνώσματα- με στόχο να μη γνωρίσει τον κόσμο διότι έτσι μπορεί να τον αλλάξει.
Ουσιαστικά, στο έργο του Νταν Μπράουν αντανακλάται όλο το αστικό ρεύμα του θετικισμού, συνισταμένη των πολλών παραλλαγών του οποίου είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει φιλοσοφική κοσμοθεωρία που να μας οδηγεί στη γνώση του αντικειμενικά υπαρκτού κόσμου και πως το μόνο «χειροπιαστό» είναι η «εμπειρία» μας, μόνο όμως, στο βαθμό που μας είναι «χρήσιμη» στην «καθημερινότητα».
Ετσι, αν το μόνο που «έχουμε» είναι οι «χρήσιμες εμπειρίες μας», τότε κάθε «θεωρία» ισχύει! Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι αστοί δικαιολογούν και τη θρησκεία, αφού και αυτή ως «εμπειρία» την οποία μάλιστα έχουν εκατομμύρια εξαθλιωμένοι είναι «χρήσιμη»!
Επιπλέον, οι αστοί δε θεωρούν τις κοινωνικές σχέσεις ως μέρος της αντικειμενικής πραγματικότητας και γι' αυτό, από τη μια θέλουν την επιστήμη «χρήσιμη» σε ό,τι αφορά τα «πράγματα», ενώ από την άλλη θεωρούν ότι την «τάξη του κόσμου» τη «γεννά» και την «οργανώνει» ο «νους» του ανθρώπου, κάτι δηλαδή «έξω» από την αντικειμενική πραγματικότητα. Η λογική συνέπεια αυτής της αντίληψης οδηγεί στην αποδοχή της «ύπαρξης» του «θεού».
Αρνούμενοι οι αστοί φιλόσοφοι την υλική ενότητα και την κίνηση του αντικειμενικά υπαρκτού κόσμου με όλο τον πλούτο των σχέσεών του, συμπεριλαμβανομένων βεβαίως και των κοινωνικών σχέσεων 1, αδυνατούν να ξεπεράσουν τις αντιφάσεις τους: Από τη μια θέλουν να «αποδείξουν» την «ύπαρξη» του «θεού» επιστημονικά, όπως ο Νταν Μπράουν στους «Illuminati», και από την άλλη ως επιστήμονες διατυπώνουν αμφιβολίες για την «ύπαρξή» του.
Επειδή αρνούνται, πριν απ' όλα, το διαλεκτικό υλισμό, και, πλέον, κάθε φιλοσοφική κοσμοθεωρία 2 , γι' αυτό υποστηρίζουν, όπως ο Νταν Μπράουν, πως η επιστήμη -με την έννοια μόνο του πειράματος- αντικατέστησε τη φιλοσοφία και ταυτόχρονα θεωρούν πως τόσο η επιστήμη όσο και η θρησκεία ψάχνουν για την αλήθεια, σαν δύο ισοδύναμες προσπάθειες.
Σύμφωνα με τον Νταν Μπράουν στη μεταξύ επιστήμης και θρησκείας «ουδέτερη» ζώνη υπάρχει η φιλοσοφία, άποψη που αντανακλά την αστική ιδεαλιστική φιλοσοφία που σε ό,τι αφορά το περιεχόμενό της για την εκτός κόσμου «κινητήρια» αιτία των πάντων προσεγγίζει τη θρησκεία, ενώ από την επιστήμη έχει πάρει μόνο τη μορφή του σκέπτεσθαι.
Παρά τις επικλήσεις του στην επιστήμη και τις αμφιβολίες του για την «ύπαρξη» του «θεού» και επειδή παραβλέπει την αντικειμενικότητα των κοινωνικών σχέσεων και την αντανάκλαση τους από τη συνείδηση, ο Νταν Μπράουν δεν είναι συνεπής και γι' αυτό, μεταξύ άλλων, διαστρεβλώνει και την περίφημη φράση του Μαρξ «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» απομονώνοντας την από τη συνολική διατύπωση 

ης 3.

Ο θετικισμός ξεγυμνώθηκε εντελώς από τον Β. Ι. Λένιν στο έργο του «Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός» και δεν είναι τυχαίο πως ο Ουμπέρτο Εκο, ο «πατριάρχης» της συνωμοσιολογίας, στο έργο του «Το Εκκρεμές του Φουκώ» επιτίθεται χυδαία ακριβώς σε αυτό το έργο του Λένιν.
Ετσι η «ερμηνεία» των γεγονότων -αλά Νταν Μπράουν- οδηγεί στην προσπάθεια «εντοπισμού», έξω από τις κοινωνικές ιστορικές σχέσεις των ανθρώπων, εκείνου του «πράγματος» που «φταίει» για όλα τα δεινά μας. Ο δρόμος προς την «κόλαση» (Inferno στα λατινικά) έχει ανοίξει...
                             Inferno
«Η ασθένεια είναι ο υπερπληθυσμός»: Αυτή είναι η σκέψη - κλειδί που αναπτύσσεται στο «Inferno», το τελευταίο βιβλίο του Νταν Μπράουν.
Με «φόντο» την αριστουργηματική «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, ένας «προχωρημένος» γενετιστής, θεωρώντας ότι η ανθρωπότητα οδηγείται στην «κόλαση» λόγω του υπερπληθυσμού, εξαπολύει έναν ιό με στόχο την επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα δίνεται στη Γενετική η δυνατότητα να δημιουργήσει «εξελιγμένα» άτομα.
Το καθόλου «αθώο»«Inferno» εκδόθηκε το 2013 στη Ν. Υόρκη, εν μέσω οξύτατης καπιταλιστικής κρίσης και αναπαράγει μια από τις πιο αντιδραστικές θεωρίες του 19ου αιώνα, εκείνη του Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους (1766-1834), τρανή απόδειξη του σαπίσματος του καπιταλισμού.
Ο Μάλθους στην εργασία του «Πραγματεία για τη θεωρία του πληθυσμού» (1798) επιχείρησε να εξηγήσει την αθλιότητα και τη φτώχεια των εργαζόμενων μαζών, ισχυριζόμενος ότι ο πληθυσμός αυξάνεται πολύ γρηγορότερα από τα μέσα ύπαρξης των ανθρώπων.
Ως κύριο μέσο για την υπερνίκηση αυτής της αναντιστοιχίας θεωρούσε τις επιδημίες, τους πολέμους, την πείνα, την αποχή από το γάμο και τον περιορισμό των γεννήσεων.
Όπως απέδειξε ο Καρλ Μαρξ, στον Ι Τόμο του «Κεφαλαίου» 4 η πρόοδος της τεχνικής αυξάνει από τη μια τα μέσα παραγωγής χωρίς όμως να σημειώνεται το ίδιο γρήγορη αύξηση της ζήτησης εργατικών χεριών με αποτέλεσμα μια σημαντική μάζα εργατών να μετατρέπεται σε «υπεράριθμη».
Ο φαινομενικός «γρίφος» λύνεται αν ληφθεί υπόψη ότι για τον καπιταλιστή οι μηχανές είναι τα «εργαλεία» για να καρπώνεται απλήρωτη εργασία από τον προλετάριο. Συνεπώς το «υπεράριθμο» είναι σχετικό σε σύγκριση μόνο με τις ανάγκες των καπιταλιστών.
Η πλήρης απορρόφηση των «υπεράριθμων» εργατών επιλύεται μόνο στο σοσιαλισμό, με κοινωνικοποιημένα τα μέσα παραγωγής ώστε να εξυπηρετούν -μέσω του κεντρικού σχεδιασμού- τις λαϊκές ανάγκες και όχι τα κέρδη των καπιταλιστών.
Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, καθώς η εργατική τάξη παράγει η ίδια τη συσσώρευση του κεφαλαίου, μέσω της απλήρωτης εργασίας της που καρπώνεται ο ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής κεφαλαιοκράτης, παράγει ταυτόχρονα σε ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη έκταση τα μέσα που καθιστούν την ίδια «υπεράριθμη»!
«Κόλαση»; Ναι, εάν αγνοούμε ή αποκρύπτουμε -όπως ο Μπράουν -πως «πίσω» από την επιφάνεια του «πλεονάζοντος» πληθυσμού, κρύβονται οι κοινωνικές σχέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Βεβαίως, ο Νταν Μπράουν «αντιτάσσεται» στις σκέψεις του «προχωρημένου» γενετιστή του, αλλά με όρους ιησουίτη παπά!
Για το συνειδητό προλεταριάτο είναι αναγκαία η κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων σε όλη τους την έκταση και κυρίως στην ιστορικότητα τους, γεγονός που σημαίνει πως δημιουργήθηκαν σε συγκεκριμένες συνθήκες και πως οι τωρινές συνθήκες επιβάλλουν την πλήρη ανατροπή τους και το πέρασμα σε μια ανώτερη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, τη σοσιαλιστική-κομμουνιστική, όχι ως μια «προσευχή» στο «πνεύμα του καλού», αλλά ως αναγκαιότητα που πηγάζει από την ίδια την υλική πραγματικότητα.

                      ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Φρίντριχ Ενγκελς: Αντι-Ντύρινγκ («Σύγχρονη Εποχή»).

2. Αντρας Γκέντε: «Η Φιλοσοφία της Κρίσης» Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).

3. Καρλ Μαρξ: Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου («Παπαζήσης»): 

«Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, η θαλπωρή ενός άκαρδου κόσμου, είναι το πνεύμα ενός κόσμου, απ' όπου το πνεύμα έχει λείψει. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Ξεπέρασμα της θρησκείας σαν απατηλής ευτυχίας του λαού σημαίνει την απαίτηση της πραγματικής του ευτυχίας. Η απαίτηση να αρνηθεί τις αυταπάτες σχετικά με την κατάστασή του σημαίνει απαίτηση να αρνηθεί μια κατάσταση που έχει ανάγκη από αυταπάτες. Η κριτική της θρησκείας είναι λοιπόν εν σπέρματι η κριτική της κοιλάδας αυτής των δακρύων, που η θρησκεία αποτελεί το φωτοστέφανο της».
4. Καρλ Μαρξ: «Το Κεφάλαιο» - Τόμος Ι (κεφ. Ο Γενικός Νόμος της Κεφαλαιοκρατικής Συσσώρευσης) («Σύγχρονη Εποχή»).

                                 Γιώργης ΜΗΛΙΩΝΗΣ
        Μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ

«ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΧΡΩΜΑ + ΣΙΔΕΡΟ»

                        ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΣΤΟ ΠΕΡΑΜΑ

                Δεν είναι μόνο Εκθεση...

                

Είναι άραγε μόνο η Εκθεση «Ανθρωποι, Χρώμα + Σίδερο» που διοργανώθηκε για 7η συνεχή χρονιά στην καρδιά της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης Περάματος; Οχι, είναι και η διαδρομή ως εκεί, στο αστικό λεωφορείο, που διασχίζει τις εργατογειτονιές, πλημμυρισμένο από τη μυρωδιά του ανθρώπινου μόχθου, αλλά και από την άλλη, εκείνη της ματαιωμένης - και για σήμερα - ελπίδας, εκείνη τη μυρωδιά της αναμονής στην ουρά των ανέργων. Το κόκκινο του ηλιοβασιλέματος τρυπώνει μέσα σε κουφάρια εργοστασίων, περνάει μέσα από σπασμένα τζάμια σε χώρους που άλλοτε έσφυζαν από ζωή που τους έδινε ο ρυθμός του εργατικού χεριού καθώς δάμαζε το ατσάλι. Το κόκκινο του ηλιοβασιλέματος επιμένει να θυμίζει πως για να ξανακουστεί ο σφυγμός της ζωής πρέπει μια άλλη τάξη να έρθει στην εξουσία. Μέσα στο χρώμα του δειλινού «γράφουν» καθαρά στον ορίζοντα τα ατσάλινα μπράτσα των τεράστιων γερανών, σε χώρους που το αντάλλαγμα για να παραδώσει ο εργάτης την υπεραξία του στον καπιταλιστή, είναι εκτός από το γονάτισμά του και η σιωπή του.

Στις σκιές του δειλινού κρύβεται ο μαύρος φόβος που επιχειρεί κάθε βράδυ να πνίξει στα πλοκάμια του τις λαϊκές γειτονιές. Μα δεν είναι μόνο η Εκθεση, είναι και η αλήθεια της τάξης μας που μας τραβάει από το μανίκι, σκορπίζοντας τις αυταπάτες και τα ωραία λόγια. Από την είσοδο κιόλας του χώρου που είναι ποτισμένος από κλεμμένη υπεραξία, αίμα εργατών, ταξιδεμένη σκουριά, βρεγμένο κάβο, και υπομονή κάτω από όλους τους καιρούς. Είναι εκείνο το άγαλμα του εργάτη, στην είσοδο της Ζώνης, που από την πρώτη στιγμή θυμίζει ότι εδώ δεν είναι «γκαλερί», για να ανταλλάσσονται «αγκαλίτσες» με «καλλιτέχνες», ανάμεσα σε πνιχτά γελάκια, «καναπεδάκια» με νοστιμιές και σκοτεινές σκέψεις πίσω από τα πλαστικά χαμόγελα. Εδώ, δεν υπάρχει τίποτα «μέσα» μας, σαν «ταξίδι του μυαλού» ή σαν «προκατασκευασμένη εικόνα», εδώ είναι όλα «μπροστά» μας.

   

               

Μπροστά μας η ανεργία, μια «ιστορημένη» με χρώματα «σκιά», ένα αόρατο «φίλτρο» ανάμεσα στο βλέμμα του καθενός μας και στο βλέμμα των άλλων ανθρώπων, ένας ανομολόγητος κόμπος στο λαιμό, όχι τόσο γι' αυτό που έγινε, όσο για τον κίνδυνο να πάνε στράφι όλες οι δυνατότητες, ενός χεριού που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Χάραγμα στο μπράτσο, οι ζωγραφισμένοι άδειοι ντόκοι, οι έρημοι κάβοι που θα έπρεπε να φθείρονται δουλεύοντας και όχι να σαπίζουν στις δέστρες, οι σκουριασμένες αλυσίδες που περιμένουν... Χάραγμα στο μπράτσο όλα τούτα και ταυτόχρονα περηφάνια για την τάξη που αντανακλά στον καμβά τη ζωή της, τόσο γήινα, τόσο πραγματικά, τόσο χειροπιαστά. Και όχι μόνο στον καμβά, αλλά και στο τυπωμένο χαρτί της φωτογραφίας. Φωτογραφίες από την ώρα της δουλειάς, ασπρόμαυρες πολλές και όχι τυχαία, ο ανθρώπινος μόχθος και ο καθημερινός αγώνας ήταν το θέμα, και όχι ο συγκεκριμένος εργάτης, ασπρόμαυρες λοιπόν, πέρα από τον συγκεκριμένο χρόνο... Και ίσως για πρώτη φορά, το φωτογραφικό χαρτί να «καίγεται» από την αποτύπωση του βλέμματος των ταξικών αδελφών μας, των μεταναστών-εργατών.

Ανθρωποι διωγμένοι από τις χώρες τους, λόγω των ιμπεριαλιστικών πολέμων, της άγριας εκμετάλλευσης, άνθρωποι των δρόμων όλου του πλανήτη, παιδιά ξεχασμένα από τους «ουράνιους» δήθεν «θεούς» όλων των γλωσσών, φαντάσματα του μυαλού και θηλιές της πραγματικής ζωής, δένουν το ατσάλι μαζί με τους «δικούς μας». Μια νέα βάρδια της εργατικής τάξης, που κάποτε «έμενε» κάπου, τώρα όμως ΖΕΙ στο Πέραμα, γιατί με τα χέρια της και τη δουλειά της οικοδομεί κοινωνικές σχέσεις. Στη δική τους ματιά καθρεφτίστηκε όχι μια φορά ο φόβος από το μαχαίρι του φασίστα. Στη δική τους ματιά καθρεφτίζεται η βεβαιότητα πως αυτός ο κόσμος θα αλλάξει και θα είναι αυτοί στην πρώτη γραμμή. Στο δικό τους χαμόγελο καθρεφτίζεται το βλέμμα των ανθρώπων στην «αυριανή» έκθεση στα «Περάματα» όλου του κόσμου, όταν δίπλα στα μουσειακά εκθέματα του «παλιού κόσμου», την εκμετάλλευση, την απλήρωτη δουλειά, τον ρατσισμό και τον φασισμό θα εκτίθεται σαν ανάμνηση, αλλά και σαν περήφανο και συνάμα σεμνό τρόπαιο, για το πόσα καταφέραμε να νικήσουμε, και το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων σαν στοιχείο που κάποτε τους χώριζε.

              

              

              

              

              

                                ΚΟΥΚΟΣ

                                 Γιώργος ΜΗΛΙΩΝΗΣ

          Μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ

Παράδειγμα κομμουνιστή επιστήμονα και δασκάλου

    ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ

       

Ο Γ. Χουρμουζιάδης παρουσιάζει τον αρχαιολογικό χώρο του Δισπηλιού στο πλαίσιο της μορφωτικής εκδρομής που οργάνωσε το περιοδικό «Θέματα Παιδείας» το 2008  

Οι αρνητικές συνέπειες στο λαϊκό κίνημα και την επιστήμη από την απώλεια ανθρώπων όπως αυτή του κομμουνιστή διανοούμενου, ακαδημαϊκού δασκάλου (ομότιμος καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) και μάχιμου αρχαιολόγου, Γιώργου Χουρμουζιάδη, μεγαλώνουν με το χρόνο γι' αυτό και είναι αδύνατο να υπολογισθούν μέσα σε λίγες μέρες από το θάνατό του. Ο μόνος τρόπος να «αμβλυνθούν» είναι να πάρουν τη «σκυτάλη» νέες γενιές επιστημόνων που θα θέσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και την επιστήμη τους στην υπηρεσία της εργατικής τάξης, του καταπιεσμένου ανθρώπου, για την απελευθέρωσή του.Στρατευμένος στην υπόθεση του ΚΚΕ, ο Γιώργος Χουρμουζιάδης ενέπνεε αβίαστο σεβασμό στους φοιτητές του, στους συναδέλφους του, σε φίλους αλλά και αντιπάλους των ιδεών του, διότι τεκμηρίωνε πάντα τις απόψεις του και ακριβώς αυτό ουσιαστικά περίμενε και από τον αντίλογο σε αυτές. Γι' αυτό, όσο ρηξικέλευθες κι αν ήταν αυτές οι απόψεις - «γεννήματα» μιας βαθιάς και ουσιαστικής γνώσης του ιστορικού υλισμού - ήταν αδύνατο να «προσπεραστούν» και, πολύ περισσότερο, να «ακυρωθούν» από την κυρίαρχη αστική αντίληψη για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και όχι μόνο.

Δοσμένος στην επιστημονική έρευνα

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1932, όπου και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. Το 1981 έγινε μέλος του ΚΚΕ και στο 13ο Συνέδριο του Κόμματος, το 1991, εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Υπηρέτησε το Κόμμα και το λαό της Θεσσαλονίκης από διάφορες θέσεις και ως βουλευτής της Α' Θεσσαλονίκης, όπου εκλέχθηκε στις εκλογές του 2000 και του 2004. Παρέμεινε μέλος του Κόμματος ως το τέλος της ζωής του.

              
                          Δισπηλιό

Διακρίθηκε για το πλούσιο επαγγελματικό, ακαδημαϊκό και επιστημονικό του έργο, ιδιαίτερα στους κλάδους της Ιστορίας, της Αρχαιολογίας και της Μουσειολογίας. Δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση (1961 - 1964) και το 1965 ορίστηκε Εφορος Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας. Το 1973 έγινε Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ενώ την περίοδο 1976 - 1978, ως υπότροφος της Alexander v. Humbolt στη Χαϊδελβέργη, μετεκπαιδεύτηκε στην Ευρωπαϊκή Ιστορία.Το 1981 εκλέχθηκε καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ και κοσμήτορας το 1983. Το 1985 έγινε αντιπρύτανης στο ΑΠΘ. Ασχολήθηκε με την έρευνα της Νεολιθικής Περιόδου, κάνοντας ανασκαφές σε προϊστορικούς οικισμούς της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Ασχολήθηκε συστηματικά με τη Μουσειολογία και οργάνωσε ειδικά φροντιστήρια στο ΑΠΘ. Υπήρξε πρωτοπόρος στη διάδοση και στην Ελλάδα των θεωρητικών «κινημάτων» της Αρχαιολογίας, που αναπτύχθηκαν στην Αμερική και στην Ευρώπη και εξέδωσε και διηύθυνε γι' αυτόν το σκοπό τα περιοδικά «Ανθρωπολογικά» (1978 - 1982), «Γόρδων» (1991 - 1995) και «Ανάσκαμμα» (2008 - 2013). Συνέγραψε 5 βιβλία και ανέπτυξε πλούσια αρθρογραφία, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε μέλος πολλών Ευρωπαϊκών Αρχαιολογικών Ινστιτούτων.

«Η ιστορική γνώση είναι κοινωνικό αγαθό»

Στο ευρύτερο κοινό, ο Γιώργος Χουρμουζιάδης έγινε γνωστός με την έρευνα και το πραγματικά πρωτοποριακό, για τα ελληνικά δεδομένα, μουσείο στο νεολιθικό, λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού στην Καστοριά. Αυτό που ξεχωρίζει το Δισπηλιό από την κυρίαρχη αντίληψη για την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων είναι η φιλοσοφική της αφετηρία, η οποία χαρακτηρίζεται από την προσέγγιση του χώρου ως ουσιαστικού δημόσιου αγαθού. Δηλαδή μια αντίληψη που «θέλει» τον επισκέπτη «κοινωνό» όχι μόνο των ευρημάτων, αλλά και της διαδικασίας έως ότου το εύρημα φθάσει στις προθήκες των μουσείων. Ετσι, οι διαδρομές «παρακολουθούν», χωρίς σε τίποτε να ενοχλούν, τη δουλειά των αρχαιολόγων, ενώ ο συνδυασμός παραδοσιακών και σύγχρονων εποπτικών μέσων, με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, δίνει μια πλήρη εικόνα της ζωής των ανθρώπων στο Δισπηλιό πριν 7.000 χρόνια. Προσφέρει δε και τη δυνατότητα εκλαΐκευσης του αρχαιολογικού έργου.Αλλωστε, αυτός ήταν και ο πρωταρχικός στόχος του Γ. Χουρμουζιάδη από το 1992, οπότε ξεκίνησε την έρευνα στην περιοχή. Μιλώντας το 2004 στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο κατά την παρουσίαση της μελέτης του χώρου, ο Γ. Χουρμουζιάδης σημείωσε ότι εκτός από τον προφανή στόχο, δηλαδή την έρευνα του οικισμού και την ανάδειξη της οργάνωσής του και του τρόπου ζωής των κατοίκων του, υπήρχε και ο παράλληλος της δημοσίευσης των ευρημάτων και της δημοσιοποίησης του χώρου, ώστε «να φέρουμε το κοινό κοντά στην ανασκαφή». Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε η αναπαράσταση μέρους του οικισμού. Ετσι, ο επισκέπτης στην αρχή μπορεί να βλέπει τις κατόψεις του οικισμού στον οποίο έχουν καταμετρηθεί πάνω από δύο χιλιάδες πάσσαλοι, στους οποίους στηρίζονταν τα νεολιθικά σπίτια.
Το πώς αντιμετωπίζει μια αρχαιολογική ανασκαφή ένας μαρξιστής επιστήμονας αποδίδεται «ανάγλυφα» σε μια απάντηση του Γιώργου Χουρμουζιάδη σε συνεντευξή του στο «Ριζοσπάστη» για το Δισπηλιό το 1997: «(...) μέσα από μία ανασκαφή, αυτό που προκύπτει δεν είναι μόνο το εύρημα. Δεν είναι μόνο ότι όσο προχωράει κανείς στην ανασκαφή προκύπτουν ορισμένοι καθαρά θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί. Είναι και ότι, με το εύρημα, προκύπτει νέα ιστορική γνώση, που πρέπει να αξιοποιηθεί ως κοινωνικό αγαθό. Ως κοινωνικό αγαθό, όχι μόνο ή κυρίως μόνο για την οργανωμένη "επετειακού" τύπου προπαγάνδα, όπως συμβαίνει συνήθως, αλλά κυρίως να αξιοποιηθεί ως καθημερινό κοινωνικό αγαθό "βίωσης" του αρχαιολογικού πολιτισμού και της επιστημονικής πράξης(...)».
Και το 1998, πάλι από το «Ριζοσπάστη»: «(...) Εκεί που τελειώνει η χρήση αρχίζει η τέχνη. Και ό,τι εξυπηρετεί τη χρήση δεν μπορεί να είναι τέχνη. Οι δύο λαβές στο αγγείο υπάρχουν για να το κρατάμε. Οταν αυτές οι λαβές αποκτήσουν στοιχεία διακοσμητικά, τότε μιλάμε για διάθεση εξωραϊσμού, για καλλιτεχνική διάθεση. Πρόκειται για μία πρώιμη μορφή της τέχνης. Κάποιος θα πει ότι και η τέχνη χρησιμοποιείται. Ομως, άλλο είναι η χρήση της τέχνης και άλλο η χρήση του αντικειμένου (...) οι θεωρίες περί αναζήτησης του νοήματος των πραγμάτων είναι επικίνδυνες. Εκείνες, δηλαδή, οι θεωρίες που λένε ότι τα αντικείμενα είναι συμβολικά, ότι πρώτα συλλαμβάνει κανείς το νόημα του πράγματος και έπειτα το κατασκευάζει και το χρησιμοποιεί. Το οποιοδήποτε πράγμα πρέπει να το αναγάγεις στη χρήση του και στη διαδικασία της παραγωγής του και των παραγωγικών σχέσεων που δημιουργούνται (...) Θεωρώ ότι αυτή η σχολή παίζει με τον Μαρξ, με έναν τρόπο περίεργο. Ενώ τα αναγάγει όλα στην οικονομία, το μόνο που κάνει είναι να ανατρέψει τη μαρξιστική σκέψη (...) Στην πραγματικότητα, όμως, η μαρξιστική σκέψη δεν ανατρέπεται, εφ' όσον δεν ανατρέπεται ούτε η εργασία, ούτε η παραγωγική διαδικασία, ούτε οι παραγωγικές σχέσεις (...)».
Το σπάνιο ταλέντο του στην εκλαΐκευση σύνθετων εννοιών έλαμψε και στη Βουλή. Χαρακτηριστική είναι η παρέμβασή του, ως βουλευτής του ΚΚΕ, στη συζήτηση για το νομοσχέδιο, τότε, της «πολιτιστικής χορηγίας» το 2007. Εξηγώντας το γιατί το Κόμμα καταψηφίζει το νομοσχέδιο είχε σημειώσει ότι η «πολιτιστική χορηγία» μετατρέπει «την οικονομική ικανότητα σε ηθική αξία» και «μοιράζει τη χρηματοδότηση μεταξύ πολιτείας και κεφαλαίου». «Στην περίπτωση της χορηγίας από τη μια πλευρά συμμετέχει ο ιδιώτης με το κεφάλαιο και η πολιτεία με τον... πολιτισμό». Ετσι, «από τη σύμπραξη ανόμοιων στοιχείων προκαλείται η μετατροπή του πολιτιστικού προϊόντος σε εμπόρευμα», αφού «υπάρχει αγοραστής και πελάτης. Ο πολιτισμός, ενώ πρέπει να είναι κτήμα και δικαίωμα του λαού, γίνεται οικονομικό εργαλείο (...) με τον χρηματοδότη - χορηγό να ασκεί πολιτική, αφού αυτός επιλέγει τι θα χρηματοδοτήσει».
Το τι σήμαινε ο κομμουνισμός για τον Γ. Χουρμουζιάδη ίσως να περικλείεται σε μια απάντησή του σε αυτούς που λένε πως η γλώσσα των κομμουνιστών είναι «ξύλινη»: 

«Να τους πούμε, σύντροφοι, πως εμείς τις λέξεις τις παίρνουμε μέσα από τη ζωή. Ο λόγος μας δεν είναι ξύλινος, είναι γεμάτος αίμα, ζέστα από τη ζέστα των χεριών που δουλεύουν. Χρησιμοποιούμε λέξεις, που είναι γεμάτες με αγώνες, με αναμνήσεις νεκρών και ηρώων. Είναι λέξεις, τις οποίες, αν τις ανοίξει κανείς, θα βγει η αλήθεια της καθημερινής ζωής. Δεν αλλάζουμε με κανένα τρόπο το λόγο μας, γιατί είναι λόγος της αλήθειας, είναι ο λόγος που παραπέμπει στα προβλήματα, είναι ο λόγος που παραπέμπει στον αγώνα και στα οράματα. Εμείς μιλάμε τη γλώσσα του λαού και με αυτή θα συνεχίσουμε»...

                          Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ  

                                   Ριζοσπάστης

Το χρέος, ο Βαν Γκογκ... και οι καμηλοπαρδάλεις!

  
 Πολιτισμός και καπιταλιστική κρίση στις                                ΗΠΑ

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς αντιμετωπίζει ο καπιταλισμός και την κουλτούρα αποτελεί το Ινστιτούτο Τεχνών του Ντιτρόιτ της φτώχειας και της ανεργίας

            
         Αλλαγή βάρδιας στο εργοστάσιο της «Φορντ» στο Ντιτρόιτ το 1910

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, το 2005, ένα παιδί που γεννιόταν στο Ελ Σαλβαδόρ είχε πολύ περισσότερες πιθανότητες να επιζήσει από ό,τι ένα παιδί που γεννιόταν στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ, καθώς τα αντίστοιχα ποσοστά θνησιμότητας ήταν 9,7% έναντι 15,5%. Και αυτό είναι μόνο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της εξαθλίωσης στην οποία έχει περιέλθει η πάλαι ποτέ κραταιά «πρωτεύουσα» της βαριάς βιομηχανίας των ΗΠΑ. Η οποία, εδώ και χρόνια, αποτελεί ένα είδος «σύνοψης» για το τι είναι, ποιον υπηρετεί και τι αποτελέσματα έχει ο καπιταλισμός στους ανθρώπους, στη ζωή τους, αλλά και στον πολιτισμό.

Το Ντιτρόιτ κατέθεσε αίτηση πτώχευσης στα μέσα του περασμένου Ιούλη, αφού αντιμετωπίζει χρέη ύψους 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη πόλη της πολιτείας του Μίτσιγκαν, αν και έχει χάσει τους μισούς κατοίκους της από τη δεκαετία του '50, οπότε και ήταν ακόμη το κέντρο της αυτοκινητοβιομηχανίας των ΗΠΑ. Δηλαδή, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της καπιταλιστικής βιομηχανίας παγκοσμίως. Ηταν η πόλη όπου ο Φορντ «εγκαινίασε» τη βιομηχανική γραμμή παραγωγής για την κατασκευή του «θρυλικού» μοντέλου «Ford Model T» από το 1908 έως το 1927, για να ακολουθήσουν τα μετέπειτα «μεγαθήρια» των «Τζένεραλ Μότορς», «Πακάρ», «Κράισλερ», «Ντοτζ», «Γκουντγίαρ» κ.ά. Ο πληθυσμός της πόλης έφτασε στην ακμή του, το 1950, σε 1,8 εκατ. κατοίκους, ενώ το 2011 είχε 711.000. Χαρακτηριστικό της μη αναστρέψιμης κατρακύλας που έχει πάρει η πόλη σε όλους τους τομείς είναι το γεγονός ότι το 2011 ο πληθυσμός της είχε μειωθεί κατά 25,2% σε σχέση με το 2000!

                                                    Εγκαταλειμμένο σπίτι στο Ντιτρόιτ

  
Βαριά βιομηχανία σημαίνει εργατική τάξη, που με τη σειρά της σημαίνει συνδικαλιστικό κίνημα, σκληροί ταξικοί αγώνες και εμφάνιση και εξέλιξη μιας κουλτούρας που άφησε ανεξίτηλα τα χνάρια της, κυρίως στη μουσική. Στο Ντιτρόιτ άνθισε η ταξική πάλη στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όπως άλλωστε σε όλα τα βιομηχανικά κέντρα των ΗΠΑ. Μαζί της άνθισε και η κουλτούρα των καταπιεσμένων και βέβαια του ακόμη πιο εκμεταλλεύσιμου τμήματος της εργατικής τάξης που ήταν οι Αφροαμερικανοί. Ο θρύλος των μπλουζ, ο Τζον Λι Χούκερ, εκεί γεννήθηκε και δημιούργησε. Δεν είναι τυχαίο που η επίσης «θρυλική» εταιρεία δίσκων, η «Μόταουν», εμφανίστηκε στο Ντιτρόιτ, όπως δεν είναι τυχαία και η ροκ και πανκ σκηνή των επόμενων δεκαετιών που εν πολλοίς κινούνταν στις «παρυφές» της βιομηχανοποιημένης μουσικής, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο.Παράλληλα, η βιομηχανική ανάπτυξη δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει στη δημιουργία πολιτιστικών υποδομών από και για την «ελίτ», ή, καλύτερα, υποδομές που η αστική τάξη μετέτρεψε βίαια σε «δικές» της. Το Ντιτρόιτ, λοιπόν, απέκτησε από νωρίς όπερα και συμφωνική ορχήστρα. Απέκτησε και «Ινστιτούτο Τεχνών» (Detroit Institute of Arts). Το οποίο διαθέτει μεγάλες και πλούσιες συλλογές από όλο τον κόσμο, με έργα ζωγράφων όπως ο Βαν Γκογκ, ο Ρενουάρ και ο Ματίς. Και που οι τοίχοι του έγιναν ο «καμβάς» για τον μεγάλο Μεξικανό ζωγράφο Ντιέγκο Ριβιέρα, ο οποίος, το 1932 - 1933, ολοκλήρωσε τη διάσημη σειρά από 27 τοιχογραφίες του με τίτλο «Βιομηχανία» στο «Ινστιτούτο Τεχνών» της πόλης. Το Ινστιτούτο έχει περίπου 500.000 επισκέπτες το χρόνο. Η «Αυτοπροσωπογραφία» του Βαν Γκογκ ήταν το πρώτο έργο διάσημου καλλιτέχνη που αποκτήθηκε από αμερικανικό μουσείο. Ακολούθησαν δύο έργα του Μονέ.

          
               Το εγκαταλειμμένο εργοστάσιο της «Πακάρ»   

Η αποβιομηχάνιση της πόλης, λόγω του καπιταλιστικού τρόπου ανάπτυξης, που έχει μοναδικό κριτήριο το κέρδος του καπιταλιστή, την έφερε στις πρώτες θέσεις της φτώχειας, της ανεργίας και της διάλυσης των κοινωνικών υποδομών σε όλες τις ΗΠΑ. Η καπιταλιστική κρίση έδωσε τη «χαριστική βολή». Αλλά πολλά χρόνια πριν από αυτήν, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης, κατοικίες, γραφεία εταιρειών και επαγγελματικοί χώροι, είχαν απομείνει κουφάρια.

      «Δεν υπάρχουν ιερές αγελάδες»...

Τον περασμένο Μάρτη, οι αρχές της πόλης την έθεσαν σε «έκτακτη ανάγκη» λόγω του ελλείμματος του προϋπολογισμού της, ύψους 327 εκατ. δολαρίων, το οποίο δεν της επέτρεπε να αντιμετωπίσει ένα μακροπρόθεσμο χρέος που έφτασε τα 14 δισ. δολάρια. Η πολιτεία του Μίτσιγκαν διόρισε έναν οικονομικό «διαχειριστή», ονόματι Κέβιν Ορ, ο οποίος... άρχισε να διακρίνει και άλλες «χρησιμότητες», εκτός των πολιτισμικών, σε φορείς όπως το «Ινστιτούτο Τεχνών»...Οταν το σύστημα εξαθλιώνει ανθρώπους δεν θα συγκινηθεί από ένα έργο του Βαν Γκογκ. Ετσι, η «ιδέα» να αρχίσει να ξεπουλάει η πόλη τους πολιτιστικούς θησαυρούς της έχει αρχίσει να «ζυμώνεται» εδώ και μήνες. Αλλωστε, δεν είναι το μοναδικό μουσείο στις ΗΠΑ που «καλείται» να βγάλει στο σφυρί, με διάφορους τρόπους... την «πραμάτεια» του. Μην ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν καν ομοσπονδιακό υπουργείο Πολιτισμού και κάθε πολιτιστική υποδομή, οποιασδήποτε μορφής, λειτουργεί αμιγώς με αγοραία κριτήρια. Το 2004, για παράδειγμα, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης δάνεισε 21 έργα ζωγραφικής του Μονέ σε μια ιδιωτική γκαλερί ενός καζίνο του Λας Βέγκας έναντι ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Ο διευθυντής του μουσείου δέχθηκε επίθεση από τον κόσμο της τέχνης γι' αυτήν την πράξη, αλλά υπερασπίστηκε τον εαυτό του λέγοντας ότι η έκθεση στο καζίνο ήταν ένα τρόπος... «να διευρύνει το κοινό του μουσείου»!

                                                           Το Ινστιτούτο Τεχνών

Προς το παρόν, οι άνθρωποι του μουσείου του Ντιτρόιτ ανθίστανται, αν και δέχονται ισχυρές πιέσεις και μέσω αρθρογραφίας, όπως αυτή που υποστηρίζει ότι αφού το μουσείο εκθέτει μόνο το 10% των 60.000 «κομματιών» του, τότε μπορεί να τα βγάλει από την αποθήκη, να τα πουλήσει και να αυξήσει τα έσοδα της πόλης. «Εάν το έργο τέχνης δεν προβάλλεται, δεν έχει αξία για κανέναν», κατέληγε ο αρθρογράφος, χωρίς όμως να αφήσει καμία αμφιβολία ότι για το τελευταίο πράγμα για το οποίο ενδιαφέρεται είναι η κοινωνική λειτουργία της τέχνης...Σε θέση άμυνας, οι άνθρωποι του Ινστιτούτου προσπαθούν να σώσουν ό,τι μπορούν λέγοντας ότι δεν μπορεί να γίνεται διάκριση μεταξύ των έργων που εκτίθενται και εκείνων που φυλάσσονται στις αποθήκες. Προσπαθούν να «πλαγιοκοπήσουν» και με την αγοραία λογική λέγοντας ότι, στο κάτω κάτω, τα έργα που είναι στις αποθήκες δεν είναι και τα καλύτερα. Επιπλέον, το 75% από τα αποθηκευμένα είναι δημιουργίες σε χαρτί (χαρακτικά και σχέδια) που είναι ευαίσθητα στο φως και μπορεί να υποστούν βλάβες. Ελάχιστα από αυτά μπορούν να αποφέρουν εξαψήφια ή επταψήφια νούμερα - όπως ένα σχέδιο του Μικελάντζελο, ή ένα δείγμα οθωμανικής υφαντικής τέχνης του 16ου αιώνα, αλλά και πάλι δεν αρκούν για να «σώσουν» την πόλη από το χρέος.
Οι εναπομείναντες κάτοικοι του Ντιτρόιτ έχουν ακόμη το κουράγιο να αντιδρούν σε τέτοιου είδους σχέδια. Ενας από αυτούς δήλωσε στο «Aσοσιέιτεντ Πρες» ότι «η τέχνη εδώ είναι εξίσου σημαντική με οποιαδήποτε από τις δομές που συνδέονται με τη βιομηχανία αυτοκινήτων. Το Ινστιτούτο Τεχνών είναι το πνεύμα του Ντιτρόιτ».

                          
                 Η είσοδος του Ινστιτούτου Τεχνών

Οι διαχειριστές δεν έχουν τέτοιου είδους ευαισθησίες: Αν δεν αρκεί το Ινστιτούτο Τεχνών, η πόλη διαθέτει και άλλα μουσεία και μνημεία, όπως το Ιστορικό Μουσείο, το Μουσείο Αφροαμερικανικής Κουλτούρας, το ιστορικό Φρούριο Γουέιν του 1840, το πάρκο Μπελ Αϊσλ εκατοντάδων εκταρίων... ακόμη και ζωολογικό κήπο!Ο «πολύς» κύριος Ορ απαντά, σε γράμμα του στους εργαζόμενους του Ινστιτούτου, ότι «δεν υπάρχουν "ιερές αγελάδες", ακόμη και πτώχευση σημαίνει να κόψεις την ψυχή της πόλης για να τη σώσεις»...

        «Υπάρχει και το νερό βρε παιδιά...»!

Ο τρόπος «σκέψης» του καπιταλισμού αναδεικνύεται «ανάγλυφα» και σε δηλώσεις όπως του Μπεν Φέντερ, που είναι δικηγόρος εξειδικευμένος στις πτωχεύσεις. Αυτός λοιπόν εμφανίζεται «διαλλακτικότερος» του Ορ, αλλά με τον ίδιο στόχο, λέγοντας ότι σε περίπτωση που η πόλη κηρύξει πτώχευση, τα πάντα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής πώλησης έργων τέχνης, «είναι πιθανώς στο τραπέζι». Αλλά «θα ήταν η επιλογή της πόλης να ακολουθήσετε αυτό το δρόμο. Χωρίς τη συναίνεση της πόλης του Ντιτρόιτ, ίσως τίποτα δεν θα μπορούσε να πωληθεί».

Τίποτα; Υπερβολές! Ο κ. Φέντερ προσθέτει ότι η πώληση ή ιδιωτικοποίηση άλλων περιουσιακών στοιχείων του Ντιτρόιτ, όπως οι υπηρεσίες του ηλεκτρικού και του νερού, έχει «περισσότερο νόημα», διότι θα φέρει μια σταθερή ροή εσόδων. Εξάλλου, η πώληση ενός πίνακα φέρνει ένα ποσό εφάπαξ. Από το ρεύμα και το νερό κερδίζεις για πολύ περισσότερο χρόνο...


                

     Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Ριβιέρα στο Ινστιτούτο Τεχνών του Ντιτρόιτ

Πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που ο κόσμος του πολιτισμού στο Ντιτρόιτ υπερασπίστηκε την ύπαρξή του. Τον Οκτώβρη του 2010 οι 84 μουσικοί της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ντιτρόιτ προχώρησαν σε απεργία βδομάδων αντιδρώντας στα δρακόντεια μέτρα περικοπών που απειλούσαν άμεσα τη βιωσιμότητα μίας από τις κορυφαίες ορχήστρες στις ΗΠΑ. Δημιουργώντας προηγούμενο για ακόμη μεγαλύτερη επίθεση στις τέχνες και στον πολιτισμό σε όλη τη χώρα, στο όνομα της κρίσης... όπως κι έγινε.Οι μουσικοί έχουν αρνηθεί να υπογράψουν τα νέα συμβόλαια που περιλαμβάνουν περικοπές στις αμοιβές τους κατά 33% καθώς επίσης και περικοπές στις ασφαλιστικές εισφορές, στην υγειονομική τους περίθαλψη και δραστικές αλλαγές στις συνθήκες εργασίας, όπως το να επιβάλλεται στους μουσικούς να κάνουν και όλες τις εργασίες που είναι εκτός των καθηκόντων τους ως μουσικοί και για τις παραστάσεις. Ειδικά για τους νέους μουσικούς οι περικοπές έφταναν το 42%. Οι μουσικοί της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ντιτρόιτ δεν ήταν μόνοι τους. Στο πλευρό τους στάθηκαν και οι μουσικοί της Συμφωνικής Ορχήστρας του Κλίβελαντ που ταξίδεψαν και έδωσαν κοινή δωρεάν παράσταση με τη Συμφωνική του Ντιτρόιτ, αλλά είχαν και την απόλυτη στήριξη και αλληλεγγύη των μουσικών της Συμφωνικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, που επίσης αντιμετώπιζαν το απειλητικό φάσμα των περικοπών καθώς τα προβλεπόμενα κονδύλια για το οικονομικό έτος του 2011 από το Τμήμα Πολιτισμού του Δήμου της Νέας Υόρκης είχαν περικοπεί κατά 20 εκατομμύρια δολάρια.
Για την ιστορία να πούμε ότι «κρύος ιδρώτας» έχει πιάσει και τους υπεύθυνους του ζωολογικού κήπου της πόλης. Ο διευθυντής του λέει χαρακτηριστικά ότι... «σε αντίθεση με το Ινστιτούτο Τεχνών, τα ζώα πραγματικά δεν έχουν εμπορική αξία, άρα δεν νομίζω ότι βλέπουμε μια επικείμενη απειλή»! Αλλωστε, όταν μιλάμε για προσπάθεια μείωσης ενός χρέους 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων... δεν υπάρχει και μεγάλη αγορά για καμηλοπαρδάλεις.
                        

                        Γρηγόρης Τραγγανίδας (Ριζοσπάστης)