ΤΑΤΙΑΝΑ ΛΙΟΖΝΟΒΑ: Ο Στίρλιτς δακρύζει...

«Εφυγε» η σκηνοθέτρια των «17 στιγμών της Ανοιξης» αφήνοντας πίσω της όχι μόνο ένα σπουδαίο έργο, αλλά και ένα πολύτιμο μάθημα ζωής, αξιοπρέπειας και συνέπειας

Σκηνή από την τηλεοπτική σειρά «17 στιγμές της Ανοιξης»

Στις 29 του περασμένου Σεπτεμβρίου «έφυγε» από τη ζωή ένας σπουδαίος άνθρωπος: Η Σοβιετική σκηνοθέτρια, Τατιάνα Λιόζνοβα, στα 88 της χρόνια. Ο λαός μας, αν και μπορεί να μην ξέρει την ίδια, γνωρίζει όμως πολύ καλά μία από τις σημαντικότερες στιγμές της καλλιτεχνικής της δημιουργίας που προβλήθηκε και στην Ελλάδα: Τη σκηνοθεσία της εκπληκτικής μεταφοράς στην τηλεόραση, του γνωστού έργου του Γιουλιάν Σεμιόνοφ, «17 στιγμές της Ανοιξης», σε 12 επεισόδια, που άρχισαν να προβάλλονται στη σοβιετική τηλεόραση τον Αύγουστο του 1973, καθηλώνοντας δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατών εντός και εκτός ΕΣΣΔ. Μια σειρά που δραματοποίησε με πλήρη καλλιτεχνική επιτυχία τη μυθιστορηματική εκδοχή του αντιφασιστικού αγώνα μέσα στη «φωλιά» του ναζιστικού θηρίου, στα πολιτικά και στρατιωτικά επιτελεία του. Ενα μυθιστόρημα τόσο πιστό στις ιστορικές λεπτομέρειες που ο ήρωάς του, Σοβιετικός κατάσκοπος με το γερμανικό όνομα Στίρλιτς, να θεωρείται από ορισμένους ότι είχε σαν πρότυπο τον υπαρκτό «γκάουπτστουρμφίρερ» των ΕΣ-ΕΣ, Βίλι Λέμαν, ανώτατο στέλεχος της αντικατασκοπίας της γκεστάπο, ο οποίος δούλεψε για την ΕΣΣΔ με τον κωδικό Α - 201 και το ψευδώνυνο «Μπράιτενμπαχ».
Στη σειρά εμφανίζονται τουλάχιστον 200 ηθοποιοί, με τα κοστούμια να προέρχονται από πολλές φάμπρικες της ΕΣΣΔ. Μόνο για τον πρωταγωνιστή, τον ηθοποιό Βιατσεσλάβ Τίχονοφ, που ενσάρκωσε τον Στίρλιτς, ράφτηκαν 100 πουκάμισα και 11 κοστούμια. Το πάθος όλων των συντελεστών για την καλλιτεχνική επιτυχία της σειράς, πάθος που βασίστηκε στον απέραντο σεβασμό των λαών της ΕΣΣΔ για τους ήρωες του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου και της Αντιφασιστικής Νίκης, έκανε φανερό από την αρχή, ότι το εγχείρημα ξεπερνούσε την υλοποίηση μιας ακόμη κρατικής παραγγελίας στο στούντιο «Γκόρκι».

«Αμετανόητη»...

Η Τατιάνα Λιόζνοβα με τον πρωταγωνιστή των «17 στιγμών της Ανοιξης» Βιατσεσλάβ Τίχονοφ
Η επιτυχία της σειράς ήταν τόσο μεγάλη που αργότερα ο Τίχονοφ - του οποίου η δημοτικότητα και αναγνωρισιμότητα εκτινάχθηκε στα ύψη - θα έλεγε μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι η Λιόζνοβα «μου άλλαξε το όνομα», για να δείξει πόσο ο λαός τον ταύτισε με τον Στίρλιτς. Τόσο η σειρά, όσο και ο ήρωάς της έχουν μπει στο πνευματικό «DNA» των Ρώσων. Το έργο επαναπροβάλλεται συνεχώς, όχι μόνο στη Ρωσία και τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, αλλά και στο εξωτερικό.
Οι «17 στιγμές της Ανοιξης» δεν ήταν η μοναδική σκηνοθετική δουλειά της Λιόζνοβα. Ηταν όμως αυτή που την χαρακτήρισε. Δεν ήταν όμως μόνο το έργο της που έκανε το λαό της Μόσχας να την αποχαιρετήσει μαζικά στην κηδεία της. Ηταν σίγουρα και το γεγονός ότι αυτή η καταπληκτική καλλιτέχνιδα «έφυγε»... «αμετανόητη». Μέσα της ήταν πάντα πολίτης της ΕΣΣΔ και αυτό δεν το έκρυψε μέχρι το τέλος. Τίμησε τη χαμένη της πατρίδα και τις κάθε άλλο παρά χαμένες αξίες της και την αξιοπρέπειά της. Οχι μόνο δεν εξαργύρωσε το όνομά της στις «αρένες» του εμπορευματοποιημένου, άθλιου πολιτισμού των «νεο-Ρώσων» της αστικής «ελίτ», αλλά ακριβώς γι' αυτό πλήρωσε με ψηλά το κεφάλι το τίμημα: Μετά την καπιταλιστική παλινόρθωση και μέχρι το θάνατό της ζούσε σε συνθήκες φτώχειας, αν και είχε την επιλογή για το αντίθετο. Αρνήθηκε να προδώσει τις ιδέες της γι' αυτό και η τελευταία της ταινία ήταν το 1986. Το 2003 έφτασε στο σημείο να προκαλέσει - χωρίς όμως να το γνωρίζει γιατί δεν επρόκειτο να το αποδεχθεί - την κινητοποίηση των συναδέλφων της, για να μαζέψουν χρήματα και να νοσηλευθεί στο νοσοκομείο λόγω της βαριάς αρρώστιας της.

Τατιάνα Λιόζνοβα

Στις ελάχιστες συνεντεύξεις που έδωσε τα τελευταία χρόνια ήταν φανερή η πίστη της στις παρακαταθήκες της σοσιαλιστικής πατρίδας. «Για μένα», έλεγε, «το σημαντικότερο είναι πως η χώρα μας ήταν η μοναδική που έχτιζε το δικό της δρόμο ανάπτυξης στις αρχές της φιλίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης. Σε αυτόν τον δρόμο ήταν ακόμη παιδί. Αραγε είναι μεγάλη η ηλικία των 70 χρόνων για μια υπερδύναμη; Σήμερα πολλοί κατηγορούν το λαό μας ότι "ξέμεινε" στη σοβιετική εποχή, φτύνουν το παρελθόν μας, τους σκοτωμένους μας, τις χήρες και τα ορφανά. Θεωρώ πως όλοι μας είμαστε προδότες, κι εγώ μέσα σ' αυτούς, γιατί προδώσαμε και πουλήσαμε την ανεπανάληπτη χώρα μας. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι η δόξα της πατρίδας μας θα αναγεννηθεί. Κι εγώ το πιστεύω».

Η Λιόζνοβα γεννήθηκε στη Μόσχα το 1924. Το 1941, με την έναρξη της φασιστικής επίθεσης στην ΕΣΣΔ, ο πατέρας της εντάσσεται σε εθελοντικό στρατιωτικό απόσπασμα και σκοτώνεται την ίδια χρονιά πολεμώντας τους ναζί. Το 1949 παίρνει το πτυχίο σκηνοθεσίας με άριστα από το θρυλικό «ΒΓΚΙΚ» (Πανσοβιετικό Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογραφίας). Γύρισε την πρώτη της ταινία το 1958. Βραβεύτηκε πολλές φορές από την πατρίδα της, μεταξύ άλλων και με το Μετάλλιο της Οχτωβριανής Επανάστασης.

Το 2006 την είχαν ρωτήσει γιατί σταμάτησε να σκηνοθετεί. «Αν υπήρχε κάτι που να μίλαγε στην καρδιά μου ίσως να το σκηνοθετούσα» είχε απαντήσει. «Αλλά όχι. Αλλαξαν πολύ οι καιροί. Υπάρχουν πολλά σήμερα που δεν καταλαβαίνω καθόλου. Εχω την αίσθηση ότι η μεγάλη χώρα μου έχασε αυτό για το οποίο την αγαπήσαμε και τη σεβόμασταν. Και πονάω από αυτό. Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι νιώθουν έτσι».
Τη ρώτησαν και αν βλέπει σήμερα τηλεόραση. «Πολύ λίγο» απάντησε. «Μόνο ειδήσεις. Στη σημερινή μας τηλεόραση μπορείς να δεις μια ατέλειωτη παρέλαση από γυμνά στήθη, αφαλούς, γόνατα, τρεμάμενα κρεβάτια. Αραγε, τόσο πολύ τους απασχολεί η αύξηση του πληθυσμού; Φαίνεται ότι η διοίκηση της τηλεόρασης θεωρεί, ότι ΑΥΤΟ χρειάζεται ο λαός μας. Εγώ νομίζω ότι ο λαός είναι ικανός για μεγαλειώδη κατορθώματα, άξιος για το διαφορετικό. Ο λαός που νίκησε στον πόλεμο, που έδωσε στον κόσμο τον Γκαγκάριν... Σκεφτείτε μόνο πόσα περάσαμε, πόσα καταφέραμε, πόσο μακριά βαδίσαμε - όλη η σοβιετική μας χώρα! Και τι περηφάνια νιώσαμε. Νομίζω ότι δεν είναι δίκαιο να διαγράφεις όλα αυτά και για αντάλλαγμα να δίνεις στην τηλεόραση αυτό που έχουμε σήμερα...».
Η Λιόζνοβα είχε δώσει εντολή στην κηδεία της να μην εκφωνηθούν επικήδειοι και να μην παραβρεθούν επίσημοι. Εγιναν σεβαστά και τα δύο. 

Για την ιστορία να πούμε ότι έστειλε στεφάνι ο πρόεδρος Μεντβέντεφ... και η ρωσική Υπηρεσία Αντικατασκοπίας, προφανώς λόγω... Στίρλιτς.

Οι ουσιαστικοί «επικήδειοι» γράφτηκαν από απλούς ανθρώπους στο διαδίκτυο, με λόγια όπως αυτά: «Φεύγουν οι τελευταίοι από αυτούς που δημιούργησαν για να κάνουν τον άνθρωπο καλύτερο»...

                                   Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ