ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ» ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙA
Το Facebook και όλα τα μονοπώλια που λειτουργούν κοινωνικά δίκτυα είναι καπιταλιστικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν στο κέρδος, προσφέροντας «δωρεάν» ένα είδος υπηρεσιών διαμεσολαβούμενης επικοινωνίας με αντίτιμο την παράδοση - μικρότερου ή μεγαλύτερου - μέρους της προσωπικής και κοινωνικής ζωής του χρήστη (αλλά και της προσωπικής και κοινωνικής ζωής άλλων, που «δίνει» ασυνείδητα, μέσω των αναφορών σε αυτούς, της ανάρτησης φωτογραφιών τους κ.τ.λ). Από τις πληροφορίες αυτές, οι επιχειρήσεις κοινωνικών δικτύων σχηματίζουν τα κοινωνικά και καταναλωτικά προφίλ των χρηστών, τα οποία αξιοποιούν για να προσπορίζονται δισεκατομμύρια δολάρια είτε από στοχευμένες διαφημίσεις, είτε από πώληση σε τρίτους για παραπέρα επεξεργασία και αξιοποίηση. Παραλήπτης των προφίλ είτε με άμεσο τρόπο (συνεργασία του μονοπωλίου και του κράτους των μονοπωλίων) είτε με έμμεσο τρόπο (αλίευση μέσω των υπηρεσιών) είναι το καπιταλιστικό κράτος, που τις αξιοποιεί για τη δίωξη υπόπτων για ποινικά (κι αν το επιβάλλουν οι ανάγκες προστασίας του και πολιτικά) αδικήματα.
Ολα αυτά είναι - ή θα έπρεπε να είναι - γνωστά στους περισσότερους ανθρώπους που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, ακόμα και σ' αυτούς που ενημερώνονται μόνο από τις παραδοσιακές πηγές πληροφόρησης. Πολλοί από όσους διατηρούν λογαριασμό(ούς) σε κοινωνικά δίκτυα υποτιμούν τη σημασία της παράδοσης του προφίλ τους σε αγνώστους σε αυτούς κερδοσκόπους, κάποιοι δεν έχουν πρόβλημα με κάτι τέτοιο, ενώ οι περισσότεροι ενδεχομένως το θεωρούν «αναγκαίο κακό», προκειμένου να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες πραγματικής αποξένωσης που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα, στο όνομα της ψηφιακής «προσέγγισης» μεταξύ των ανθρώπων.
Από την παρακολούθηση στην παρέμβαση
Τώρα, όμως, όλοι πρέπει να μάθουν, ότι τα μονοπώλια πίσω από τα κοινωνικά δίκτυα εδώ και χρόνια έχουν προχωρήσει πέρα από την παθητική παρακολούθηση, στην άμεση ενεργητική παρέμβαση στο μυαλό των ανθρώπων. Στη διενέργεια μαζικών ψυχολογικών πειραμάτων, για να διερευνήσουν τις δυνατότητες μεγαλύτερου καταναλωτικού εξαναγκασμού, αλλά και ελέγχου της κοινωνικής συνείδησης, χωρίς να χρειάζονται ορδές χαφιέδων και διαδοσιών. Για να μπορούν να προστατευτούν (όπως νομίζουν) από απότομες και επικίνδυνες γι' αυτούς αλλαγές στις κοινωνικές διαθέσεις, καθώς ο καπιταλισμός θα γίνεται όλο και πιο βάρβαρος, όλο και πιο αποκρουστικός. Δεν το λέμε εμείς, το αποκάλυψαν οι ίδιοι άθελά τους, σε μελέτη ερευνητών του Facebook και άλλων «ευαγών» ιδρυμάτων, που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες, σχετικά με το πείραμα μαζικού επηρεασμού της ψυχολογίας 689.003 χρηστών του μεγαλύτερου κοινωνικού δικτύου, που πραγματοποιήθηκε το 2012, φυσικά εν αγνοία των πειραματόζωων.
Να τι γράφουν οι ίδιοι οι ερευνητές: «Σε πείραμα με ανθρώπους που χρησιμοποιούν το Facebook, ελέγξαμε αν μπορεί να υπάρξει συναισθηματική μόλυνση χωρίς (άμεση) διαπροσωπική αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων, μειώνοντας την ποσότητα συναισθηματικού περιεχομένου στις Ενημερώσεις (News Feed). Οταν μειώθηκαν οι θετικές εκφράσεις, οι άνθρωποι παρήγαγαν λιγότερες θετικές αναρτήσεις (posts) και περισσότερες αρνητικές. Οταν μειώθηκαν οι αρνητικές εκφράσεις, εμφανίστηκε το αντίθετο μοτίβο. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα συναισθήματα που εκφράζουν άλλοι στο Facebook επηρεάζουν τα συναισθήματά μας, αποτελώντας πειραματική απόδειξη μαζικής κλίμακας μόλυνσης μέσω κοινωνικών δικτύων».
Φιλτράρισμα και χειραγώγηση
Οι πειραματιστές δεν κρύβουν λόγια, αποκαλύπτοντας κάτι πολύ ενδιαφέρον για όσους χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα: Η επικοινωνία μεταξύ τους φιλτράρεται, διαμεσολαβείται, δεν είναι ελεύθερη, λογοκρίνεται στο όνομα της οικονομίας πραγμάτων. Δεν αναφερόμαστε στις δυνατότητες που δίνει το Facebook στο χρήστη να προσαρμόσει τι θέλει να εμφανίζεται στις Ενημερώσεις και τι όχι. Να τι γράφουν στη μελέτη τους: «Στο Facebook, οι άνθρωποι συχνά εκφράζουν συναισθήματα, που μετά βλέπουν οι φίλοι τους μέσω του προϊόντος Ενημερώσεις (News Feed) του Facebook. Επειδή οι φίλοι (σ.σ. των χρηστών) συχνά παράγουν πολύ περισσότερο περιεχόμενο απ' ό,τι μπορεί να δει ένας άνθρωπος, οι Ενημερώσεις φιλτράρουν τα μηνύματα, τα δημοσιεύματα και τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται από φίλους. Οι Ενημερώσεις είναι ο κύριος τρόπος μέσω του οποίου καθένας βλέπει το περιεχόμενο που μοιράζονται οι φίλοι του. Ποιο περιεχόμενο φαίνεται ή παραλείπεται από τις Ενημερώσεις καθορίζεται από έναν αλγόριθμο ταξινόμησης που το Facebook διαμορφώνει και δοκιμάζει συνέχεια με σκοπό να δείχνει στους χρήστες το περιεχόμενο που θα βρουν πιο σχετικό και ενδιαφέρον».
Περιγράφοντας, με λίγα λόγια, τη σημασία του πειράματος, οι ερευνητές αποκαλύπτουν: «Αποδείχνουμε, μέσω ενός μαζικού πειράματος στο Facebook (Ν=689.003) ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης, οδηγώντας τους ανθρώπους να βιώσουν τα ίδια συναισθήματα χωρίς να το συνειδητοποιούν». Ομως, γιατί το Facebook ενδιαφέρεται να μάθει αν οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης; Επειδή έτσι το μονοπώλιο (και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι) μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να βιώσουν συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά ανάλογα με τι θέλουν αυτοί που κινούν τα νήματα, χωρίς να το συνειδητοποιούν οι χειραγωγούμενοι. Μπορεί να μη μας «ψεκάζουν», αλλά αναζητούν τρόπους για να μπορούν να υποβάλλουν στο «πόπολο» συναισθήματα που θα γέρνουν την πλάστιγγα κατά κει που θέλουν.
Οι πειραματιστές δεν κρύβουν λόγια, αποκαλύπτοντας κάτι πολύ ενδιαφέρον για όσους χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα: Η επικοινωνία μεταξύ τους φιλτράρεται, διαμεσολαβείται, δεν είναι ελεύθερη, λογοκρίνεται στο όνομα της οικονομίας πραγμάτων. Δεν αναφερόμαστε στις δυνατότητες που δίνει το Facebook στο χρήστη να προσαρμόσει τι θέλει να εμφανίζεται στις Ενημερώσεις και τι όχι. Να τι γράφουν στη μελέτη τους: «Στο Facebook, οι άνθρωποι συχνά εκφράζουν συναισθήματα, που μετά βλέπουν οι φίλοι τους μέσω του προϊόντος Ενημερώσεις (News Feed) του Facebook. Επειδή οι φίλοι (σ.σ. των χρηστών) συχνά παράγουν πολύ περισσότερο περιεχόμενο απ' ό,τι μπορεί να δει ένας άνθρωπος, οι Ενημερώσεις φιλτράρουν τα μηνύματα, τα δημοσιεύματα και τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται από φίλους. Οι Ενημερώσεις είναι ο κύριος τρόπος μέσω του οποίου καθένας βλέπει το περιεχόμενο που μοιράζονται οι φίλοι του. Ποιο περιεχόμενο φαίνεται ή παραλείπεται από τις Ενημερώσεις καθορίζεται από έναν αλγόριθμο ταξινόμησης που το Facebook διαμορφώνει και δοκιμάζει συνέχεια με σκοπό να δείχνει στους χρήστες το περιεχόμενο που θα βρουν πιο σχετικό και ενδιαφέρον».
Περιγράφοντας, με λίγα λόγια, τη σημασία του πειράματος, οι ερευνητές αποκαλύπτουν: «Αποδείχνουμε, μέσω ενός μαζικού πειράματος στο Facebook (Ν=689.003) ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης, οδηγώντας τους ανθρώπους να βιώσουν τα ίδια συναισθήματα χωρίς να το συνειδητοποιούν». Ομως, γιατί το Facebook ενδιαφέρεται να μάθει αν οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης; Επειδή έτσι το μονοπώλιο (και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι) μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να βιώσουν συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά ανάλογα με τι θέλουν αυτοί που κινούν τα νήματα, χωρίς να το συνειδητοποιούν οι χειραγωγούμενοι. Μπορεί να μη μας «ψεκάζουν», αλλά αναζητούν τρόπους για να μπορούν να υποβάλλουν στο «πόπολο» συναισθήματα που θα γέρνουν την πλάστιγγα κατά κει που θέλουν.
Γενικότερο πρόβλημα
Η Σέριλ Σάντμπεργκ, πρώην διευθυντικό στέλεχος της Google και σήμερα δεύτερη τη τάξει στο Facebook του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, μέρες μετά την αποκάλυψη και αφού ο σάλος δεν έλεγε να καταλαγιάσει, ζήτησε «συγγνώμη για την ελλιπή παρουσίαση» της έρευνας! Με άλλα λόγια, ζήτησε συγγνώμη για τον αποκαλυπτικό τρόπο που οι ερευνητές παρουσίασαν τα αποτελέσματα, για τη χρήση αποκαλυπτικών φράσεων όπως αυτές που αναφέραμε παραπάνω. Δε θέλαμε να ταράξουμε κανέναν, ήταν μέρος της συνεχούς έρευνας που κάνουν οι εταιρείες για να δοκιμάσουν νέα προϊόντα και τίποτα άλλο, είπε με θράσος.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο το Facebook. Πειράματα μαζικής ψυχολογίας στο διαδίκτυο πραγματοποιούνται σχεδόν εδώ και δυο δεκαετίες, από τον πρώτο καιρό που το ίντερνετ άρχισε να διαδίδεται έξω από τον ακαδημαϊκό χώρο και ο κάθε ενδιαφερόμενος κεφαλαιοκράτης ή κρατική υπηρεσία αντιλαμβάνεται ότι έχει στη διάθεσή του ένα εργαλείο για τέτοια πειράματα. Πριν από τα κοινωνικά δίκτυα, τα πειράματα πραγματοποιούνταν διασπείροντας ψεύτικες πληροφορίες και διαδόσεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και άλλων παλιότερων διαδικτυακών τεχνολογιών (η τέτοια χρήση των e-mail συνεχίζεται). Η διαφορά είναι ότι με την τεχνική που μελέτησαν οι ερευνητές του Facebook η ψυχολογική επίδραση μπορεί να γίνει πιο συγκαλυμμένα και να έχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια, εξασφαλίζοντας αποτέλεσμα πέρα από το στιγμιαίο, αν δηλαδή θα «χάψεις» το ψεύτικο e-mail και θα το στείλεις με τη σειρά σου σε φίλους και γνωστούς. Ισως οι ανησυχίες που εξέφρασαν ορισμένοι για ενδεχόμενα θύματα (αυτοκτονίες) από το πείραμα του Facebook να είναι υπερβολικές, αλλά οι δυνατότητες και τα ενδεχόμενα από μία στάλα-στάλα παρέμβαση στην ψυχολογική διάθεση είναι ανοιχτά.
Ούτε είναι μόνο το Facebook που φιλτράρει κατά βούληση το περιεχόμενο, για το καλό μας. Η εικόνα του τι υπάρχει σήμερα στο διαδίκτυο, η εικόνα που δίνουν οι μηχανές αναζήτησης (εκτός αν ξέρεις πού βρίσκεται αυτό που ψάχνεις), είναι «πειραγμένη». Αν κάποιος κάνει την ίδια ακριβώς αναζήτηση μέσω Google από τον υπολογιστή του και από τους υπολογιστές γνωστών και φίλων θα πάρει από διαφορετικά έως πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, που εξαρτώνται από το προφίλ του κάθε χρήστη, όπως το έχει αποτυπώσει η Google και από το φιλτράρισμα που κάνει γενικά το μονοπώλιο, εξαιρώντας ιστοσελίδες που κρίνει απαράδεκτες, ή μη ενδιαφέρουσες. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι ό,τι πιο συναφές από το διαθέσιμο υλικό, αλλά από αυτό που κρίνει η Google ότι πρέπει να μας δείξει.
Ερώτημα που ζητά απάντηση
Η αποξένωση των ανθρώπων από το αντικείμενο της δουλειάς τους και από τους άλλους ανθρώπους προέρχεται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Δεν ελαττώνεται, αντίθετα αυξάνεται με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Το διαδίκτυο υπήρχε και πριν από τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» και έδινε νέες δυνατότητες επικοινωνίας, άνοιγε νέους ορίζοντες. Τα κοινωνικά δίκτυα ήταν οπισθοδρόμηση, δεν ήταν πρόοδος. Αν έπαυαν να είναι προσοδοφόρα για τα μονοπώλια θα έπαυαν να υπάρχουν, το ίδιο και οι «φιλίες» του κάθε χρήστη με άλλους 150 (κατά μέσο όρο), γιατί δεν έχουν πραγματική υπόσταση. Αν τα κοινωνικά δίκτυα συνέχιζαν να υπάρχουν ως μη προσοδοφόρα, θα ήταν επειδή κρατικές ανάγκες θα έκαναν το συλλογικό καπιταλιστή να αναλάβει το κόστος λειτουργίας αυτών των «χρυσωρυχείων» πληροφοριών.
Το πρόσθετο ερώτημα που πρέπει να απαντήσουν τώρα οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων είναι αν θέλουν να γίνουν πειραματόζωα σε ψυχολογικά πειράματα που θα τους κάνουν να νιώθουν ευχάριστα ή δυσάρεστα όχι με βάση τις δικές τους εμπειρίες και τη δική τους ψυχοσύνθεση, αλλά την κατευθυνόμενη διάθεση που θα διασπείρουν τα data centers του Facebook. Αν θέλουν να τους υποβάλουν ιδέες και αποφάσεις χωρίς οι ίδιοι να το αντιλαμβάνονται. Εχουν τη δυνατότητα να απαντήσουν «όχι».
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: www.facebook.com, www.pnas.org/content/111/24/8788.full.pdf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου