΄Ορθωσε το ανάστημά του σε κάθε μορφή αδικίας
Ο Λόρκα πρωτοείδε το φως πριν από εκατόν δεκατρία χρόνια (5 Ιούνη 1898) στο χωριό Φουέντε Βακέρος, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Γρανάδα. Κι εκεί, κοντά στη Γρανάδα, στο χωριό Βιθνάρ, κοντά στην «Πηγή των Δακρύων» βρήκε τραγικό θάνατο πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια, το πρωινό της 19ης Αυγούστου 1936, δολοφονημένος από τους φαλαγγίτες του δικτάτορα Φράνκο.
Ο Λόρκα είχε προειδοποιηθεί από τους φίλους του τον Ιούλιο του 1936, όταν ήταν ήδη γνωστό ότι ο Φράνκο ετοίμαζε τα στρατεύματά του στο ισπανικό Μαρόκο και θα ξεσπούσε ο εμφύλιος πόλεμος, να μην πάει στην Ανδαλουσία. Δύο ημέρες μετά την άφιξή του στη Γρανάδα ξέσπασε ο πόλεμος. Η περιοχή ήταν η πρώτη που κατελήφθη από τους φρανκιστές, ο γαμπρός του Λόρκα και δήμαρχος της Γρανάδας συνελήφθη στις 16 Αυγούστου και την επομένη εκτελέστηκε. Την ίδια ημέρα συνελήφθη και ο Λόρκα.
Το φασιστικό καθεστώς δε δίστασε να εκτελέσει έναν διάσημο ποιητή, που προερχόταν από μια πολύ γνωστή οικογένεια της περιοχής. Αλλά δεν είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι εκείνη τη χρονιά μόνο στην περιοχή γύρω από την Αλάμπρα η φάλαγγα εξετέλεσε 30.000 άτομα, αφού ο Φράνκο είχε διακηρύξει ότι θα «προστάτευε» την Ισπανία από «τη διεθνή κομμουνιστική, εβραϊκή και μασονική συνωμοσία». Παρόλο που ποτέ δεν εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, οι κοινωνικές και πολιτικές του θέσεις ήταν πάντοτε εμφανείς, και για τον Φράνκο και τους υποστηρικτές του δεν είχε καμιά διαφορά από έναν κομμουνιστή.
Νέα στοιχεία για τη δολοφονία και ταφή
Εβδομήντα πέντε χρόνια αργότερα, ο τάφος του μεγαλύτερου Ισπανού ποιητή του 20ού αιώνα παραμένει άγνωστος, όχι όμως και οι συνθήκες του θανάτου του. Βιογράφοι, μελετητές και ερευνητές μπορεί να διαφωνούν στις λεπτομέρειες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία για το πώς περίπου συνέβη το έγκλημα. Οι προσπάθειες να αποκαλυφθεί ο τάφος του Λόρκα παραμένουν άκαρπες. Η οικογένειά του, λέει, θέλει να μην «ξυθούν» οι παλιές πληγές. Νέα στοιχεία, όμως, για τις τελευταίες ώρες του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον τόπο εκτέλεσης και ταφής του ήρθαν πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας, ξεσκεπάζοντας ακόμη και τα μέλη του εκτελεστικού αποσπάσματος που αντιμετώπισε ο ποιητής.
Ο ιστορικός Μιγκέλ Καμπαλέρο Πέρεθ, από τη Γρανάδα, αφιέρωσε τρία χρόνια ερευνώντας εξονυχιστικά αρχεία της αστυνομίας και του στρατού. Ο Πέρεθ ισχυρίζεται στο βιβλίο του «Οι τελευταίες 13 ώρες του Γκαρσία Λόρκα» ότι ανακάλυψε την ταυτότητα των έξι από τους δώδεκα αστυνομικούς και εθελοντές του εκτελεστικού αποσπάσματος, αλλά και τριών ακόμα κρατουμένων, καθώς επίσης και την ακριβή τοποθεσία εκτέλεσης και ταφής του ποιητή.
Ο θάνατος πλανάται επίμονα
Σε ολόκληρο το έργο του Λόρκα, ο θάνατος πλανάται επίμονα. Ενας ισπανικός θάνατος «διαφορετικός» από τους άλλους. Γιατί, σύμφωνα με τον ίδιο τον ποιητή, στη διάλεξή του το 1933 για την «Πρακτική και Θεωρία του duende»: «Σε όλες τις χώρες ο θάνατος είναι το τέλος. Οταν έρχεται, οι κουρτίνες κλείνουν. Οχι όμως στην Ισπανία... Εκεί ο νεκρός είναι περισσότερο ζωντανός απ' ό,τι ένας νεκρός οπουδήποτε αλλού στον κόσμο».
Ο ποιητής πήγε στη Μαδρίτη το 1919 και εγκαταστάθηκε στη Residencia de Estudiantes, όπου ενώθηκε με την ομάδα των συγγραφέων και καλλιτεχνών που θα αποτελούσαν τη γενιά του '27, η οποία θα ανανέωνε την ισπανική κουλτούρα. Με τις πρώτες του κιόλας δημοσιεύσεις θα αναγνωριζόταν ως ο σημαντικότερος νέος ποιητής της Ισπανίας.
Την περίοδο της μεγάλης φήμης, ο Λόρκα κατελήφθη από μελαγχολία και έντονο αίσθημα θανάτου. Τότε ο μέντοράς του Φερνάντο ντε λος Ρίος φρόντισε να τον στείλει πρώτα στη Γαλλία και στην Αγγλία και στη συνέχεια στις ΗΠΑ. Πριν πάει στην Αμερική έγραψε σε έναν φίλο του: «Η Νέα Υόρκη μοιάζει απαίσια, αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο πηγαίνω εκεί». Φθάνοντας σημείωνε ότι η πόλη είναι «βαβυλωνιακή, σκληρή και βίαιη», αλλά και «γεμάτη με υπέροχη σύγχρονη ομορφιά».
Στη Νέα Υόρκη μπήκε στον κόσμο του θεάτρου. Εβλεπε την Νέα Υόρκη σαν την ευκαιρία να απομακρυνθεί ψυχολογικά από το ισπανικό θέατρο της εποχής του. «Κάποιος πρέπει να σκεφτεί για το θέατρο του μέλλοντος», έγραφε στην οικογένειά του. «Ο,τι υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ισπανία είναι νεκρό. Είτε το θέατρο θα αλλάξει ριζικά, είτε θα πεθάνει. Δεν υπάρχει άλλη λύση». Στο θέατρο, ο Λόρκα ανακάλυψε ένα ισχυρό μέσο να συνδέεται με το κοινό και να το προκαλεί. Το θέατρο, έγραφε, «είναι ποίηση που σηκώνεται από το βιβλίο και γίνεται ανθρώπινη. Κι όσο γίνεται ανθρώπινη, μιλάει και φωνάζει, κλαίει και απελπίζεται».
Αυτή τη σχέση του με το κοινό καταγράφει στο τελευταίο του έργο το «Κοινό» και στο μονόπρακτο «Κωμωδία χωρίς τίτλο». Το «Κοινό», δράμα υπερρεαλιστικό, δίνει μια άλλη εικόνα για το έργο του Λόρκα. Τολμηρή αναζήτηση ενός ονειρικού θεάτρου με ποιητικές εκλάμψεις, όπου μέσα από τεχνικές και μοτίβα που πολύ αργότερα θα χρησιμοποιηθούν από την πρωτοπορία του θεάτρου (Pirandello, Cocteau, Genet, Beckett κ.ά.), μιλάει για τον ομοφυλόφιλο έρωτα, το θάνατο, την αδυναμία και το τυχαίο στον έρωτα, προβληματίζεται πάνω στη φύση του θεάτρου, στις σχέσεις συγγραφέα - έργου - θεατή. Η «Κωμωδία χωρίς τίτλο», απόηχος των ταραγμένων χρόνων 1935-36, κινείται σ' ένα κλίμα ανησυχητικό κι απειλητικό, κι έχει σαν θέμα την τέχνη, το θέατρο και την επανάσταση.
«Τολμηρότατο και με μια εντελώς νέα τεχνική. Είναι το καλύτερο που έχω γράψει για το θέατρο. (...) Δεν αντιλήφτηκαν τίποτα ή τρόμαξαν - το καταλαβαίνω. Το έργο είναι πολύ δύσκολο και για την ώρα δεν μπορεί να παιχτεί. Εχουν δίκιο. Αλλά σε δέκα ή είκοσι χρόνια θα γίνει τρομερή επιτυχία. Θα δεις».
Αυτά είναι τα λόγια του Λόρκα, μετά την πρώτη ανάγνωση του έργου, σε φίλους του, το φθινόπωρο του 1931. Από τότε το έργο ξαναδουλεύτηκε αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ ολόκληρο. Μια μορφή του χειρογράφου παραδόθηκε στον R. M. Nadal που για χρόνια πολλά έψαχνε για άλλες εκδοχές του έργου και τη χαμένη 5η σκηνή του χειρογράφου. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1978 στην Ισπανία με το μονόπρακτο «Κωμωδία χωρίς τίτλο», που αρχικά νόμισαν ότι πρόκειται για την περίφημη χαμένη 5η σκηνή και δεν αποκλείεται να είναι.
Εκεί δεν υπήρχε ελπίδα
Ο Λόρκα έβλεπε πέρα από τις περιστάσεις, αναζητώντας μια εξήγηση, με το φόβο πως η δυστυχία γύρω του δεν φαινόταν να έχει καμιά κοινωνική ή ηθική εξήγηση. Στο ποίημα «Τυφλό Πανόραμα της Νέας Υόρκης», έγραφε: «Ο αυθεντικός πόνος που κρατά τα πάντα ξύπνια είναι μια μικροσκοπική, απέραντη φωτιά στα αθώα μάτια άλλων συστημάτων». Ενώ στο «Ξημέρωμα», με θέμα πάλι τη Νέα Υόρκη, έγραφε: «Το ξημέρωμα της Νέας Υόρκης στενάζει στ' απέραντα κλιμακοστάσια, ψάχνοντας μέσα απ' τις γωνίες νάρδους από σχεδιασμένη αγωνία. Το ξημέρωμα φτάνει και κανείς δεν το παίρνει στο στόμα του γιατί εκεί δεν έχει αύριο και δυνατότητα ελπίδας».
Ο Λόρκα γύρισε στην Ισπανία το καλοκαίρι του 1930. Μετά την πτώση της δικτατορίας του Πρίμο ντε Ριβέρα και ένα χρόνο αργότερα την πτώση του βασιλιά Αλφόνσο ΙΓ, η Ισπανία γίνεται δημοκρατία. Δημιουργήθηκαν δύο σημαντικά θέατρα: το Teatro del Publico, που το διηύθυνε ο Αλεχάντρο Κασόνα, και ένα περιοδεύον, που το διηύθυναν ο Λόρκα και ο Εδουάρδο Ουγκάρτε. Ηταν το περίφημο Λα Μπαράκα, που τo 1932 με εισήγηση του Λόρκα άρχισε να περιοδεύει σε όλη την Ισπανία και να δίνει παραστάσεις σε μικρές πόλεις και σε πανεπιστήμια. Οι ηθοποιοί ήταν ερασιτέχνες και έπαιζαν δωρεάν, ενώ τα σκηνικά, όπως και τα κοστούμια, τα έφτιαχναν φοιτητές της Αρχιτεκτονικής απ' όλη την Ισπανία. Ως το 1936 που διαλύθηκε, το θέατρο ανέβασε 13 έργα και έδωσε παραστάσεις σε 72 χωριά και πόλεις.
Ανθρωποι, πόθοι, πάθη, έρωτες, αγώνες, παραδόσεις, φύση ήταν ο μαγικός ιστός πάνω στον οποίο ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα ύφανε την οικουμενική, αθάνατη ποίησή του. Ο ποιητής, μέσα από την ποίησή του «τραγούδησε» την αγάπη αλλά και το θάνατο, μίσησε το δεσποτισμό και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και όρθωσε το ανάστημά του σε κάθε μορφή αδικίας. Ο Λόρκα καταδίκαζε την καπιταλιστική κοινωνία και όλα όσα είχε σαν συνέπειες - την αδιαφορία για τη δυστυχία, την αποξένωση, τη φτώχεια και το ρατσισμό. Το έργο του απαγορεύτηκε στην Ισπανία μέχρι το 1953, όταν ξαναεμφανίστηκε λογοκριμένο. Μόνο μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975, έγινε δυνατό να συζητηθεί δημόσια το έργο και ο θάνατός του.
Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ
Ριζοσπάστης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου