Ξυλογραφία από το βιβλίο «Λυσίκομος Εκάβη» του Β. Λούλη
 |
Κάθε χάραξή της κι ένας αστερισμός σ' ένα σύμπαν μορφών, αγώνων, ιδανικών. Κάθε έργο της και μια ασπρόμαυρη «σελίδα» ζωής, αγώνα, προσφοράς, οραμάτων. Μέσα από την υποβλητική αντίθεση του άσπρου - μαύρου, η κορυφαία Ελληνίδα χαράκτρια Βάσω Κατράκη (1914-1988) εμβάθυνε στον πυρήνα της ύπαρξης, επικεντρώθηκε στον αγώνα και τις αγωνίες του ανθρώπου, κατέθεσε ένα έργο που αναβλύζει από οικουμενικά μηνύματα, μεγάλες αξίες και ιδανικά. Το φωτεινό άσπρο της ψυχής της και το μαύρο της επαναστατικής αντίθεσης, της πίκρας και του πάθους, «έντυσαν» τις ψηλόλιγνες αρχετυπικές μορφές της, τις μάνες με τα παιδιά στην αγκαλιά, τις κατακόρυφες πτώσεις Ικάρων, την απόφαση της Αντιγόνης να σκεπάσει τους νεκρούς αδελφούς της παρά την απαγόρευση του Κρέοντα, τις «Μάνες πλατυτέρες», μάνες ακρωτηριασμένες, χωρίς κεφάλι και χέρια με το υπόλοιπο σώμα τους ασπίδα προστασίας στα πληγωμένα παιδιά τους, τους ακρωτηριασμένους κορμούς - σώματα με τα συρματοπλέγματα γύρω τους, τον ήλιο πίσω από σίδερα, αλλά και τα περιστέρια της ειρήνης...
Με το έργο της, που γνώρισε όχι μόνο πανελλήνια, αλλά και παγκόσμια αναγνώριση, η Βάσω Κατράκη λάμπρυνε την ελληνική χαρακτική, υπηρετώντας την ακαταπόνητα με αφοσίωση και γνώση. Παράλληλα, η μεγάλη δημιουργός υπήρξε μια μαχητική παρουσία σε όλα τα μεγάλα γεγονότα και τους αγώνες του λαού μας, στην Αντίσταση, στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια, στη δικτατορία και συμπορεύτηκε όλη της τη ζωή με το λαϊκό κίνημα, με τόλμη και αποφασιστικότητα, με σεμνότητα, ήθος, αξιοπρέπεια.
Εκθεση στην Κύμη
Σε αυτή τη μεγάλη μορφή της εικαστικής δημιουργίας είναι αφιερωμένη η έκθεση «Βάσω Κατράκη - Χαρακτική», που διοργανώνει στο Λαογραφικό Μουσείο Κύμης ο Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης, με έργα από τη συλλογή της κόρης της μεγάλης δημιουργού Μαριάννας Κατράκη - Δεσποτίδη. Τα εγκαίνια έγιναν στις 30 του Ιούλη και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 28 του Αυγούστου. Στην έκθεση παρουσιάζονται χαρακτικά, σχέδια, ξυλογραφίες και μικρογλυπτά, δύο μήτρες (μια πέτρα και μια ξύλο) με τα αντίστοιχα χαρακτικά τους, εργαλεία της δουλειάς της Β. Κατράκη και προσωπικές φωτογραφίες της, καθώς και βιβλία με εικονογραφημένα έργα της. Ξεχωριστή θέση, ανάμεσά τους, έχει το βιβλίο του Βασίλη Λούλη «Λυσίκομος Εκάβη» με τις διακοσμητικές ξυλογραφίες της Βάσως Κατράκη. Το βιβλίο γράφτηκε στην Κύμη το 1949 και παρουσιάστηκε πρώτη φορά ως βιβλίο από τα «Πειραϊκά Χρονικά» το 1951, ενώ αργότερα αναπλάστηκε από το συγγραφέα και κυκλοφόρησε σε νέα μορφή το 1971. Τιμώντας τον Κουμιώτη συγγραφέα, ο Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης επανέκδωσε το έργο το 1994 με την οριστική μορφή που έδωσε ο Βασίλης Λούλης στη δεύτερη έκδοση, αλλά πάντα με τα χαρακτικά της πρώτης έκδοσης.
«Οικογένεια ψαράδων»
 |
Η έκθεση περιλαμβάνει έργα - σταθμούς απ' όλη τη δημιουργική διαδρομή της Βάσως Κατράκη: Από τη «Φανέλα του στρατιώτη», που δημιούργησε το 1940, όταν ακόμη ήταν φοιτήτρια της ΑΣΚΤ, μέχρι τις τελευταίες δημιουργίες της «Βοτσαλού» και «Μάνα», έργα που αρχικά έκανε σε βότσαλα και μετά έφτιαξε τα χαρακτικά. Κι ανάμεσά τους: Η «Οικογένεια ψαράδων», έργο του '57, εμπνευσμένο από τη ζωή των ανθρώπων στο γενέθλιο τόπο της, Αιτωλικό Μεσολογγίου. «Το Αιτωλικό είναι ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακριά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξωτές καμάρες. Το σπίτι μας ήτανε σχεδόν όλο μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ενα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά, μπακανιασμένα από την ελονοσία», έγραφε η ίδια στο αυτοβιογραφικό της σημείωμα. Επίσης παρουσιάζεται η «Μάνα έγκυος» του '58 - χρονιά που γεννιούνται τα δίδυμα παιδιά της Μαριάννα και Σπύρος - και ένα έργο του '70 από τη σειρά «Καταστάσεις», χαρακτηριστική των εμπειριών της την περίοδο της δικτατορίας. Οπως είναι γνωστό, με το που έγινε η δικτατορία, οι χουντικοί συνέλαβαν την Β. Κατράκη και την έστειλαν στην εξορία. Το πρώτο που φρόντισε να πάρει μαζί της ήταν μπλοκ και μαρκαδόροι για να ζωγραφίζει. Μετατρέποντας το χώρο της εξορίας της σε εργαστήριο δημιουργίας, δούλεψε πολύ πάνω στα βότσαλα, τα οποία ζωγράφιζε και για τους συνεξόριστούς της. Η ίδια, μάλιστα, δεν τα θεωρούσε εικαστικό έργο, αλλά κυρίως μέσον επικοινωνίας, επαφής των εξόριστων με τον έξω κόσμο, με τις οικογένειές τους. Εννέα μήνες έμεινε εξόριστη στα Γιούρα η Β. Κατράκη, απ' όπου αναγκάστηκαν τελικά να την αφήσουν, μετά από διεθνείς πιέσεις. Στην έκθεση, επίσης, παρουσιάζεται κι ένα από τα «Σπαράγματα» - δημιουργία του '78.
Υπόδειγμα συνειδητής πορείας
«Σπάραγμα»
 |
Η Βάσω Κατράκη αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση στο χώρο της ελληνικής χαρακτικής. Το έργο της συνολικά δεν εκφράζει μόνο την αισθητική τελειότητα της μαστοριάς ενός χαράκτη, που διαρκώς ανιχνεύει το υλικό του για να εκφραστεί πληρέστερα. Σε κάθε χάραξή της βρίσκεται ένα πνευματικό πάθος απ' όπου πηγάζει και κάθε ανθρώπινο μήνυμά της. Η δημιουργία της συνιστά μια από τις πιο ολοκληρωμένες προτάσεις, καθώς στο έργο της πραγματεύεται με συνέχεια και συνέπεια «τα μεγάλα, τα θεμελιώδη θέματα της ζωής που εικονογραφεί» από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Από τα πρώτα σπουδαστικά της έργα μέχρι τις μετέπειτα μνημειακές της προτάσεις, η πρόσληψη και η απόδοση της ανθρώπινης μορφής είναι η κυρίαρχη αισθητική - θεματική επιλογή της δουλειάς της στην οποία η ενδελεχής μελέτη και ο διάλογος με την ελληνική τέχνη - από την προϊστορία μέχρι τις λαϊκές - παραδοσιακές εκφάνσεις της - παίζουν πρωταρχικό ρόλο. Ξεκινώντας από την ξυλογραφία, θα περάσει το 1955 στη χάραξη πάνω σε λίθο, μια τεχνική πρωτότυπη, στην οποία αναγνωρίζεται η «απόλυτη καλλιτεχνική δεξιοτεχνία» της χαράκτριας, συνδυασμένη με «οξυδερκή ελευθερία».
Οπως έλεγε η ίδια, «διερευνώντας τους παραδοσιακούς τρόπους χάραξης πάνω στα καθιερωμένα υλικά, όπως στο όρθιο και στο πλάγιο ξύλο, στο χαλκό κλπ., ένιωσα σιγά σιγά να εξαντλούνται οι εκφραστικοί τρόποι που ταίριαζαν στην ιδιοσυγκρασία μου. Στην περιπλάνηση των αναζητήσεών μου για το υλικό που θα εκπλήρωνε τις εκφραστικές μου ανάγκες, στάθηκα στον ψαμμίτη λίθο, που με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιξε το δρόμο για τα μεγάλα σχήματα και στη βαθιά κι ελεύθερη χειρονομία. Η επαφή μου με την τραχιά αυτή κρητική πέτρα με οδήγησε και στην αναζήτηση καινούριων εργαλείων. Ο μαστρακάς και τα καλέμια των γλυπτών με βοήθησαν σ' αυτό. Με βαθιές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στ' άσπρα κι αντίθετα, προσπάθησα να κατακτήσω την άγνωστη γλώσσα του καινούριου αυτού υλικού και να του αποσπάσω τα μυστικά, που θα βοηθούσαν στην έκφραση των αναγκών μου».
«Κατάσταση»
 |
Τα «αντρίκεια χέρια της», όπως τα αποκαλούσαν, χάραξαν επί δεκαετίες, μορφές και δρόμους. Τα έργα της, πραγματικός θησαυρός αληθινής τέχνης και κοινωνικής παρέμβασης - «καλαντάρι με τις απανωτές δυστυχίες μας και τις λιγοστές χαρές μας».
Οπως έχει αναφέρει ο ιστορικός Τέχνης Γιάννης Μπόλης, «η δημιουργία της, καταξιωμένη με βραβεία και διακρίσεις, λειτουργεί ως παράδειγμα και υπόδειγμα μιας συνειδητής πορείας που τη χαρακτηρίζει η εξαντλητική έρευνα, η επίμονη αναζήτηση, ο πειραματισμός, η παιδεία και η γνώση... Δίπλα στην τέχνη της, σε άμεση αλληλεξάρτηση μ' αυτήν, η ζωή της. Το Αιτωλικό και η λιμνοθάλασσα. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος. Η αγωνιστική συνείδηση, η ένταξη και η δράση της στην Αριστερά. Οι περιπέτειες, οι διώξεις και η εξορία... Αυθόρμητη και ενστικτώδης, ονειροπόλα, ρομαντική και δυναμική ως άνθρωπος, η Κατράκη θα αφοσιωθεί στην τέχνη της, που, με την αλήθεια, την τόλμη και την ποιητική της, τις ηθικές αξίες, το ανθρωπιστικό - οικουμενικό περιεχόμενο και την αδιαπραγμάτευτη άποψή της, συναντά και επικοινωνεί με τον αποδέκτη της, επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα και τη σημασία της προσφοράς της».
Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου