Το Σύμπαν ... της Ρωσικής Πρωτοπορίας

Αφίσα της ταινίας μυθοπλασίας «Το κάλεσμα του ουρανού»

Τυχεροί οι φιλότεχνοι Θεσσαλονικείς, αφού μπορούν να δουν στη Μονή Λαζαριστών (έως 27/3/2011), μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στο οποίο το Ελληνικό Δημόσιο του έδωσε το προνόμιο να κατέχει την περίφημη Συλλογή Κωστάκη, που περιλαμβάνει πλήθος εικαστικών έργων της Ρωσικής Πρωτοπορίας και να αντλεί από αυτήν και να διοργανώνει διάφορες θεματικές εκθέσεις, άλλοτε μόνο του κι άλλοτε σε συνεργασία με ξένους φορείς - κατόχους έργων καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Η έκθεση στην οποία αναφερόμαστε διοργανώθηκε σε συνεργασία με το ίδρυμα «Μποτίν» στην πόλη Σαντατέρ της Βόρειας Ισπανίας, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε το περασμένο καλοκαίρι και τιτλοφορείται «Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900-1930». Τα περισσότερα έργα της έκθεσης, που λόγω του ξεχωριστού ενδιαφέροντός της, θα ταξιδέψει, μέχρι το 2013, σε Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προέρχονται από τη Συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.Η έκθεση καταδεικνύει τη σχέση της ρωσικής Τέχνης με την επιστήμη, πριν και μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, εστιάζοντας στις περίπλοκα γόνιμες σχέσεις μεταξύ των καλλιτεχνικών οραμάτων για το σύμπαν και των επιστημονικών ερευνών που οδήγησαν στην υλοποίηση του διαστημικού ταξιδιού.
Διερευνώντας το συγκεκριμένο θέμα, δηλαδή τη ρωσική αντίληψη για το σύμπαν, σε πραγματικό, αλλά και σε φαντασιακό επίπεδο, η έκθεση τονίζει την αλληλεπίδραση της αισθητικής και της φιλοσοφικής συνείδησης των Σοβιετικών καλλιτεχνών και αστροφυσικών με την αστροναυτική έρευνα των αρχών του 20ού αιώνα στη Ρωσία, την οποία αντανακλούσε και συνόψιζε η έκθεση που παρουσιάστηκε το 1927 στη Μόσχα, με τίτλο «Πρώτη Παγκόσμια Εκθεση Σχεδίων και Μοντέλων διαπλανητικών συσκευών και μηχανισμών».
Πολλοί καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας στις δεκαετίες του 1910 και 1920, ανάμεσά τους οι Πάβελ Φιλόνοφ, Πιοτρ Φατέεφ, Βασίλι Καντίνσκι, Σολομών Νικρίτιν, Καζιμίρ Μαλέβιτς, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Βλαντίμιρ Τάτλιν, Γκούσταβ Κλούτσις, εμπνεόμενοι από την ερευνητική αναζήτηση άλλων «κόσμων», διερεύνησαν «αφηρημένες» λέξεις - έννοιες, με τις οποίες «διηγήθηκαν» την πτήση του πρώτου αεροπλάνου, τα πρώτα πειράματα για την υλοποίηση διαστημικής πτήσης, αλλά και το όραμα ποιητών και φιλοσόφων για την αναζήτηση του άγνωστου, ανεξερεύνητου, τότε, αστρικού χώρου.
Λόγου χάριν, ο Τάτλιν ασχολήθηκε με την έννοια της πτήσης. Ο Καντίνσκι με τον ήχο του διαστήματος. Ο Μαλέβιτς αναπαριστούσε τους πλανήτες στους αφηρημένους, μη-αντικειμενικούς πίνακές του. Ο Ρότσενκο εμπνεύστηκε από την τροχιά των πλανητών και ο Κλούτσις φαντάστηκε και ζωγράφισε την εποίκισή τους.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αυτής της σχέσης της επιστήμης της Φυσικής και της φαντασιακής δημιουργίας. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση που άσκησε το έργο του Νικολάι Φιόντοροφ «Η φιλοσοφία του κοινού καθήκοντος» στον μηχανικό πυραύλων Κονσταντίν Τσιολκόφσκι. Ακολούθως η δουλειά του Τσιολκόφσκι ενέπνευσε τους εικαστικούς καλλιτέχνες Ιβάν Κουντριασόφ και Μιχαήλ Πλαξίν, οι οποίοι ζωγράφισαν στη δεκαετία του 1920 πίνακες που αναπαριστούν φάσματα του φυσικού αερίου, με εκρήξεις και αναφλέξεις. Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς εξέφρασε την αίσθηση της πτήσης στη μη-αντικειμενική ζωγραφική του. Μίλησε ακόμη και για σουπρεματιστικούς δορυφόρους, ενώ οι βιο-συμπαντιστές ποιητές έγραψαν για τους συμπαντικούς ορίζοντες και την ατμόσφαιρα, ενώ ο μεγάλος συμβολιστής ποιητής Αλεξάντρ Μπλοκ περιέγραψε τη συντριβή ενός αεροπλάνου στο ποίημά του «Πιλότος» (1910).
Φαινόμενα, όπως η επίγεια έλξη και η κατάργηση της βαρύτητας, η μεταφορική και τεχνολογική κατάκτηση του ηλιακού συστήματος, η παρακολούθηση και αναπαράσταση του Γαλαξία, η παρατήρηση των εκλείψεων, των αγνώστου ταυτότητας ιπτάμενων αντικειμένων, καθώς και η ποιητική επιθυμία για ένα ταξίδι από τη Γη στο Σύμπαν, συνεπήραν πολλούς Ρώσους καλλιτέχνες τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Η έκθεση αναδεικνύει την αλληλεπίδραση αριστουργημάτων της Ρωσικής ζωγραφικής πρωτοπορίας και επιστημονικών μελετών και επιτευγμάτων, όπως τα κατασκευαστικά στοιχεία της πτητικής μηχανής «Letatlin» (Λετάτλιν) που κατασκεύασε ο Τάτλιν, οι οραματιστικές διαστημικές πτητικές μηχανές που κατασκεύασαν ο Αρι Στέρνφελντ και ο Φρίντρικ Τσάντερ. Οι ιπτάμενες πόλεις που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Γκεόργκι Κρούτικοφ και οι αναπαραστάσεις «Ζέπελιν» και «UFO» από τον ζωγράφο Νικρίτιν. Τα δημιουργήματα της ρωσικής πρωτοπορίας και των επιστημόνων της εποχής τους επηρεάζουν και σύγχρονους καλλιτέχνες, όπως οι Φρανσίσκο Ινφάντε και Νόνα Γκουριάνοβα, έργα των οποίων περιλαμβάνονται στην έκθεση.
Πολλά έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στη Δύση και ενισχύονται από μια σειρά φωτογραφιών, αφισών, βιβλίων και ντοκιμαντέρ, με θέμα την κατάκτηση του διαστήματος. Σημειώνουμε ότι πραγματοποιούνται ξεναγήσεις ανοιχτές στο κοινό (κάθε Τετάρτη, 4μμ) και οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Η έκθεση λειτουργεί: Τρίτη - Τετάρτη - Πέμπτη - Παρασκευή 10πμ-6μμ, Σάββατο - Κυριακή 11πμ-7μμ.